In custu tempus de apedèmia in ue sa dibata subra is progressos de s’iscièntzia est semper prus manna, oe m’est tocadu de adobiare a unu intra de is prus famados e prus connotos de custu mundu, est a nàrrere Galileo Galilei…
Est castiende calchi cosa cun su canneciale
Salude Galileo, nde portat semper unu avatu de canneciale, berus?
Emmo….Nde tèngio semper unu in busciaca. De cussa iscoberta sigo a nd’èssere àltivu.
E comente bi fiat lòmpidu?
In cussu tempus fia bènnidu a ischire chi un’olandesu, Hans Lippershey, aiat cuncordau una genia de ullera chi permitiat de bìdere is cosas dae a tesu comente chi esserent istadas acanta, renessende a otènnere prus de trinta ingrandessimentos. Est gasi chi m’est bènnida a conca s’idea de cuncordare unu tubu cun duas ulleras de bidru, una cupuda a unu cabu e una cucuruda a s’àteru cabu. Tando dd’aia impreadu luego etotu pro castiare a chelu e fiat istadu un’ispantu. A bellu a bellu dd’apo mellioradu fintzas a lòmpere a su telescòpiu. Dae insaras m’est serbidu mescamente pro is chircas astronòmicas. Totu is iscobertas chi apo fatu dd’as apo imprentadas in su 1610 in s’òbera Sidereus Nuncius pro ddas ispaighinare.
E comente ddas aiant acòllidas?
Su canneciale aia otentu pagu reconnoschimentu pruschetotu ca in cussos tempos teniant su pregiudìtziu de cunsiderare is ulleras comente a una aina pro ingendrare tramperias e chimeras. Imbetzes su Sidereus Nuncius aiat tentu sorte: a Tommaso Baglioni dd’aia pedidu de nd’imprentare 550 còpias e a pustis de prus pagu de una chida non si nd’agatait mancu una. A pagu a pagu at fatu su giru de su mundu, pro s’època est istadu una bortada manna, naramus puru una rivolutzione pro s’iscièntzia. Insaras fia in Venètzia e cussa faina dd’aia chèrfida dedicare a su Granduca Cosimo II de’ Medici, cun s’ispera de pòdere torrare in Toscana pro bi acumprire atividadis iscientìficas.
Ite totu fiant cussas iscobertas chi at fatu castiende a chelu?
Una primu novidade pertocat sa superfìtzie de sa luna, chi segundu sa fìsica e sa cosmologia traditzionales, depiat èssere lisa e perfeta comente a un’isfera. Imbetzes apo averiguadu, gràtzias a is mantzas e a is umbras chi faghet su Sole, chi sa crosta de sa luna est aspera et inaequali, est a nàrrere, cun rilievos de artàrias diferentes, e chi no est tantu diversa de unos cantos logos de sa Terra. Sa segunda cosa chi creo de importu pertocat is isteddos fissos, chi a un’esàmene analìticu fiant medas de prus de su nùmeru chi is iscientziados aiant atzetadu pro cunventzione fintzas a cussu mamentu. Difatis aia fatu s’ischema cumpletu de sa tzintura e de s’ispada de Orione e de sa costellatzione de is Pleiadi pro mustrare chi s’universu no est totu ordinadu de cussos astros chi s’ogru de s’òmine renesset a bìdere. B’at meda de prus de ischire…
Vostè difatis at istudiadu puru sa “Bia de sa palla”, nosu in Sardigna ddi naramus aici, ca segat su chelu in duas alas
Bellu nùmene…E dae ue benit?
Custu fueddu est acapiadu a una traditzione nostra. In su tempus passadu, in biddas medas, si faghiat una caminera de palla chi auniat is domos de duos chi fiant fastigende, naramaus pro si nde fàghere brulla e fàghere ischire a totu sa bidda chi fiant amorados. Ma torramus a nde faeddare…
Emmo, cussa truma de isteddos est de una bellesa chi non faghet a nàrrere. Calicunu est bastante mannu ma sa majoria sunt piticos a acostados a pare, in cussas chi naramus nebulosas, ca parent pròpiu una nue. Deo apo istudiadu mescamente sa nebulosa de Orione. A cussa comente ddi narades in Sardigna?
A Orione ddi naramus “Is bacheddos” e “Is tres marias” ddu naramus a is tres isteddos chi formant sa tzintura de Orione. E posca àteras scobertas de importu?
Un’ùrtima novidade de fundamentu creo chi siat istada s’iscoberta de is bator satèllites “medìcei” (numenados gasi in onore de Cosimo II) a fùrriu a Giove chi mustrant s’esistèntzia de corpos cun unu tzentru de rotatzione diferente de su de sa Terra, chi imbetze Clàudio Tolomeu imaginaiat a su tzentru de su sistema solare.
Podimus nàrrere chi vostè est istadu su babbu mannu de su mètodu iscientìficu modernu e su primu divulgadore?
Deo apo seberadu de iscrìere de is iscobertas meas in làtinu, sa limba ufitziale de sa comunicatzione de is istudiosos e sàbios, e depo nàrrere chi est istada un’istrategia comunicativa, comente narades bois oe, chi at donadu resurtados bellos.Ma pruschetotu deo apo chircadu de nde pesare crosidade e interessu subra de su traballu meu e pro favorèssere sa dibata e sa chirca in campu ca creo chi su progressu iscientìficu potzat andare a dae in antis petzi cun s’annanta de is ideas, de is ipòtesis e de is crìticas de cantos prus iscientziados possìbile.
Ite cheret cunsigiare a is generatziones de pitzocos de oe?
Po primu cosa chi non bisòngiat mai a s’arrèndere e chi a palas de ogni dificurtade ddoe at semper un’oportunidade. Deo nd’apo passadu medas… In su 1633 m’aiant obrigadu a denegare asinuncas mi diant àere cundennadu a morte e retèngio chi sa morte mea diat èssere istada inùtile, pagu profetosa, non podende prus sighire is istùdios e is chircas meas. Sa prus grandu crudelidade diat èssere istada lassare s’umanidade in s’ignoràntzia. E duncas a is pitzocos naro custu, de gherrare s’ignoràntzia e de non tìmere imbetzes de gherrare pro is ideas insoro.
E tando bos torro gràtzias pro nos àere abertu is ghennas de s’iscèntzia
Gràtzias a bois chi sighide a istudiare partende dae is istùdios meos pro lòmpere semper prus a tesu.
Manuela Ennas
