Sende chi sa dibata subra de fèminas e polìtica est semper aberta e biatza, custa borta pro sa rubrica nostra apo seberadu de intervistare a una fèmina chi tenet ancora meda de imparare a chi si diat chèrrere impinnare in polìtica a die de oe. S’istòria sua est istada una rivolutzione berdadera e depo ammìtere unu pagu de emotzione pro custu adòbiu a pustis de àere intesu su nùmene suo mentras fia ancora una pipia. Issa est istada sa primu fèmina a tènnere, intra de su 1979 e su 1992, su de tres incàrrigu prus artu de s’Istadu comente a Presidente de sa Càmera de is Deputados, ma pruschetotu est connota ancora oe pro èssere istada deputada dae sa primu a sa de trèighi legisladuras, totu de sighida. Est pròpiu issa, Nilde Iotti.
Salude Presidente, est un’ònore mannu pro mene. Dià nàrrere de cumentzare de is orìgines.
“Salude a tie. Duncas pro cumentzare su nùmene meu est Leonilde, ma oramai totu mi connoschent cun sa forma curtza. So nàschida in su 1920, pròpiu in su mese de abrile. Babbu meu, chi ddi naraiant Egidio, fiat unu ferroviere e sindacalista sotzialista. Tue pensa chi aiat pèrdidu su traballu pro s’aficu polìticu suo. Fiant tempos lègios pro chi teniat ideas che a is suas. A mamma mea ddi naraiant imbetzes Alberta Vezzani e fiat una mere de domo. Is annos de sa pitzinnia ddos apo passados in mesu a is dificurtades econòmicas e a is giambamentos istòricos chi nos ant fatu patire meda. A s’edade de 14 annos so abarrada òrfana de babbu meu, ma mancu male so renèssida a sighire s’iscola gràtzias a is agiudos in dinari pro istudiantes, chi pustis m’aiant permìtidu fintzas de m’iscrìere a s’Universidade Catòlica de Milanu, in ue apo pigadu sa làurea in lìteras in su 1942. E gasi so torrada in sa tzitade mea, Reggio Emìlia e apo inghitzadu a traballare comente a dotzente in s’Istitutu tènnicu industriale”.
E pròpiu a Reggio Emìlia s’est iscrita a su Partidu Natzionale Fascista. Comente mai custu sèberu?
“A dolu mannu, a pustis de sa làurea mi nde fiat sapida chi sena de cudda iscritzione non dia àere pòdidu acumprire sa faina mea de dotzente. Is ideas polìticas meas però fiant gasi contràrias tantu chi mi fia acurtziada, luego etotu, a su Partidu Comunista Italianu. Fiant is annos de sa Resistèntzia e nch’aia postu pagu tempus a mi fàghere partigiana. A comintzu portaia, cun sa bitzicreta mea, bolantinos, màndigu, meighinas e mìgias de lana a is chi nde teniant bisòngiu”.
Pustis de sa gherra dd’aiant elègida presidente de s’Unione Fèminas Italianas de Reggio Emilia.
Sissi, s’atividade mea est cumentzada insaras, fiat su 1945. S’annu a pustis m’aiant elègida in su cussìgiu comunale de Reggio Emìlia comente a indipendente. In làmpadas m’aiant candidada e elègida puru membru de s’Assemblea Costituente. Aia lòmpidu sa bellesa de 15.936 votos in sa tzircuscritzione de Parma, Mòdena, Piacenza e Reggio Emilia. Is annos de traballu a s’Assemblea Costituente sunt istados una grandu iscola polìtica, e sa proa de sa passione chi m’intendia crèschere a intro. Tenia petzi 26 annos cando so intrada in su palatzu de Montecitòrio paris cun unas àteras bintunu deputadas, primas fèminas elègidas in su Parlamentu italianu.
In Parlamentu però ddoe est incapitadu àteru chi dd’at marcadu sa vida?
Ello…Cando si fiat adobiada pro sa primu borta s’Assemblea Costituente aia connotu a Palmiro Togliatti, su segretàriu natzionale de su Pci. Mi dd’ammento ancora comente chi esseret oe! Deo tenia unu bestire totu a frores piticheddos, cun unu collete biancu de pitzu e issu, bidende·mi, aiat pedidu deretu chie essere a Emanuele Rocco, cronista de s’Unità chi dd’acumpangiaiat. E duncas fiat bènnidu a ischire su nùmene meu e chi benia de Reggio Emilia. Calchi die a pustis si fiat acostadu pro mi faeddare e gasi fiat cumentzada s’amistade nostra chi in pagu tempus s’est mudada in unu ligàmine forte, forte a beru.
Si seis amorados?
Comente chi s’amore nos apat ingùrtidos. Semus rutos in is bratzos de custu sentidu chi nos at tentu acapiados pro totu sa vida. Petzi chi no est istadu simple, ca Palmiro teniat 27 annos in prus de mene, fiat giai cojuadu e teniat unu fìgiu. Su ligàmine nostru semus renèssidos a ddu tènnere cuadu pro duos annos, ma a pustis de s’atentadu a Palmiro, si fiat bènnidu a ischire ca in cudda tzircustàntzia fìamus in pare. Cando fiat sanadu Palmiro aiat fatu a manera de nche stesiare a tesu sa pobidda Rita Montagnana e su fìgiu Aldo. Gasi s’istòria nostra est sighida finas a su 1964, finas a sa morte de Palmiro. No fiat fàtzile, nos bidiant semper comente a fancellos ca issu non podiat essire foras de pare de sa pobidda a manera ufitziale, su divòrtziu non bi fiat ancora.
E su Partidu? Ite naraiat de custa relata?
Su Partidu puru fiat contras. Aiant fintzas informadu a Stalin de sa crisi personale de su segretàriu. A mene non mi podiant istimare ca fiat sa fancella de su segretàriu. Teniant fintzas dudas in contu meu ca aia istudiadu a sa Catòlica e aia pigadu parte a is comìtzios de su catòlicu Giuseppe Dossetti. M’aiant posta dae un’ala impedende·mi gasi de traballare pro su partidu e pro is ideas comunistas chi tenia. Deo mi fia atrivida fintzas a intregare una lìtera de protesta a Luigi Longo, vitzesegretàriu de su Pci ma non fiat serbidu a nudda. Ma nois no amus mai renuntziadu a custu amore, nointames is problemas. Amus fintzas adotadu una pipia òrfana, sorre minoredda de unu de is ses operajos ochidos in una manifestatzione a Mòdena in su 1950.
Però is reconnnòschimentos pro vostè sunt lòmpidos etotu?
In su 1979 so istada Presidente de sa Càmera, sa primu fèmina in s’istòria de sa Repùblica a tènnere custu incàrrigu. E dd’apo tentu pro 13 annos. Creo siat unu resurtadu mannu, un’ìnditu forte pro totu is fèminas chi batallant pro is deretos insoro.
Ite ddis cheret cussigiare a is fèminas chi oe faghent polìtica?
De tènnere su coràgiu de fàghere sèberos fintzas contras a su podere. Su partidu no est semper unu portu seguru e deo apo mustradu chi a bortas tocat de andare in prus de tzertas lògicas. Su feminismu non podet èssere petzi una pandela de bentulare petzi cando serbit, comente incapitat de bìdere. E mancari non si lompat a is resurtados in pagu tempus, tocat a traballare tenende bene in mente is deretos de totus, pro garantire sa libertade de is indivìduos e sa democratzia de su paisu nostru.
Gràtzias meda Nilde, de a veras
A tie. E bos ammentade, comente naraia semper, chi tocat a collire in is àteros petzi su chi de bonu sunt capassos de dare.
Manuela Ennas
