Custa chida pro s’intervista de Lapis apo dèpidu fàghere unu biàgiu longu meda in su passadu pro adobiare a unu personàgiu de importu pro s’istòria e sa literadura, chi ancora oe istudiamus in is iscolas nostras. Ddu so isetende a s’essida dae su Foro, in ue de seguru at dadu mustra de sa grandu capatzidade sua de faveddare sighende is règulas de s’ars oratoria. Issu est unu mastru mannu, una personalidade istimada de su pòpulu, apretziada de su Senadu, odiada de is aversàrios e tìmida de is ingiustos. Dd’eis cumprèndidu berus? Est Marco Tullio Cicerone.
Ave!
“Ego salutem tibi dico”.
Eh, su latinu ddu connosco bastante bene ma inoghe tocat a faveddare in sardu…Cumentzamus de sa relata cun sa famìlia?
“Deo bèngio de una famìlia chi istaiat bene. Is relatas incapas ddas dia cunsiderare unu pagu autoritàrias ma non chena de afetu e istima. A mama mea ddi naraiant Elvia e beniat de unu eredeu nòbile; babbu meu, Marco Tullio Cicerone su betzu, beniat de sa classe de is equites, unu corpus militare pro s’amparu de sa res publica, chi fiat pighende podere candu Roma si fiat ammanniende in su Mediterràneu. Est istadu gràtzias a issu chi deo oe so unu homo novus“.
Una definitzione de homo novus? Mi dda donat?
“S’homo novus est un’òmine chi benit de una famìlia in ue nemos aiat mai tentu incàrrigos pùblicos de importu in antis de issu. Novus pro cussu, ca est su primu de famìlia chi imbucat in polìtica, unu chi s’est fatu de sei, chena agiudos de una famìlia nòbile chi dd’at cuncordadu sa carriera. Pro custa resone a un’homo novus ddi tocat a fàghere prus de is àteros pro mustrare cantu balet. Istudiare polìtica, oratòria, filosofia, naramus totu su chi podet serbire pro lòmpere a su livellu de is àteros. Si non prus in artu puru”.
In contu de sa filosofia, cantu importu at tentu in sa carriera polìtica sua?
“Deo dia nàrrere in sa vida! Est istada una maistra. Sa filosofia no est a ischire petzi ma est una manera de èssere, de càstiare a sa vida. No est una calidade chi si firmat a s’istùdiu petzi ma tocat de dd’apricare, a bias fintzas chena de si nde sapire, in sa vida fitiana, e mescamente in sa polìtica in ue semus obrigados a sighire cosas bonas e cosas malas, e su còmpitu de sa filosofia est pròpiu su de agiudare s’ànimu a èssere forte, giustu, a scerare bene is cosas e a non rùere in tentatzione”.
Comente est comintzada custa carriera tando?
“De cando fia unu puer, unu pitzinnu narades bois, su bisu meu fiat su de èssere semper su mègius de is àteros e s’ùnica manera de lòmpere a cuddu bisu fiat su de sighire su cursus honorum. Aia dèpidu printzipiare, nointames su pagu interessamentu meu, una carriera militare e gasi aia leadu parte cun Silla e Pompeo a sa gherra sotziale in su 91. Una borta torradu de sa cuntierra, semper sighende su cursus honorum, aia detzìdidu de m’ocupare de s’ars oratòria pro devènnere, non petzi rètore ma, comente narades bois oe, un’abogadu. Difatis, in su 80 aia tentu custu rolu pro sa primu borta, in defensa de Roscio Amerino, chi Crisogono, libertu de Silla, aiat acusadu de àere ochidu su babbu”.
Gei mi dd’arregordu sa Pro Sexto, s’oratzione chi at scritu pro cussu protzessu…
“E deo gei dd’isco chi sa majoria de is istudiantes non mi podet bìdere mancu in pintura ca sunt obrigados a bortare su chi apo iscritu deo e àteros amigos, o inimigos, meos”.
Ahahah, incapas emmo. Una de is chi istudiamus in su liceu est cudda contras a Verre, propretore acusadu de concussione e fura. Comente est mudada sa vida sua a pustis de àere bintu su protzessu contra de issu?
“Cun cussu protzessu apo tentu unu reconnoschimentu mannu ca apo bintu contra a unu de is prus famados abogados de sa defensa, Quinto Ortensio Ortalo. Deo, comente est giustu chi siat pro unu tzitadinu bonu, non podia bajulare in sa pàtria mea unu podere chi pretendet de èssere superiore a is leges. Custu est sa resone chi m’at fatu afrontare a unu personàgiu illustre comente a Verre. Deo creo chi ogni polìticu giustu diat àere fatu sa matessi cosa. Cun custu dibatimentu apo chircadu de corfire sa corrutzione de is nobiles, chena de fàghere dannu a s’istitutzione senatòria chi tenet una grandu dignidade e totu s’istima mea”.
Però in su protzessu contra Catilina at acusadu cussu senadu chi in antis cunsideraiat dinnu de onores?
“Ellus deo dd’apo fatu, chena de tìmere is cunsighèntzias ca isco chi fiat pro su bene de sa res publica. Est beru chi tèngio un’istima manna pro s’istitutzione senatòria, però su senadu fiat a connoschèntzia de sa trassa, naramus de su complotu, su cònsole nde fiat informadu. Nointames Catilina diat àere cròmpidu su disignu suo in pagu tempus. Apo fatu sa cosa chi pensaia prus giusta. Gei dd’ischia de dèpere afrontare calchi pena, e difatis posca m’ant punidu”.
Però est morta gente meda pro custu sèberu suo…
“Deo so un’òmine chi tenet respetu mannu pro sa vida, non dia àere mai pensadu a una cundenna de pagare cun su sàmbene, mancu pro cussu chi at cummìtidu su crìmine prus grae. Deo dia àere destinadu Catilina a s’esìliu o a sa presoni. Ma fiat istadu issu a detzìdere sa pena sua, fuende in Etrùria. Difatis est mortu inie, in batalla. Pro su chi pertocat is cumpàngios suos, ddos dia àere destinados a sa matessi cundenna. Ma, si aere dèpidu seberare intre sa vida de un’òmine vile e sa giustìtzia de sa tzitade mea, non dia àere tentu dudas. Imbetzes a s’acabbu m’ant mandadu in esìliu”.
Ite dd’at agiuadada a gherrare is dificurtades?
“De seguru s’amistade. S’amistade megiorat sa cuntentesa e faghet prus lèbios is dispragheres. Est capassa de adopiare sa prègiu nostru e smenguare su dolore cando ddu cumpartzimus. Cussos chi nde bogant s’amistade de sa vida insoru, sunt boghende su sole de su mundu”.
Pro serrare, ite consillu diat donare a un’oratore de oe?
“De non pèrdere s’ispera e sa passione pro custa arte, a dda pratigare de sighida, a tènnere semper sa gana de megiorare, sa letura de is òberas clàssicas pro ammanniare su lèssicu e pro lòmpere a una cuscièntzia de s’onestade”.
Gràtzias meda tando
“Gràtzias a tie e a is chi sighint a istudiare totu is machìmines chi apo iscritu”.
Manuela Ennas
