Sende coladu pagu tempus de sa Die de sa Memòria e pro cantu sa chistione siat semper delicada e dolorosa meda tocat de sighire a nde chistionare, apo proadu a adobiare una giòvana chi, a is ogros nostros, est su sìmbulu de custa die, Anna Frank
Salude Anna, comente istat? Perdonade pro custu istorbu
“Nisciunu istorbu, antzis mi faghet praghere. A nos podimus nàrrere de tue?”
Emmo…Tando bolia cumentzare preguntende·tì cando est cumentzada s’istòria tua?
“Deo apo bìvidu in su perìodu de sa Segunda Gherra Manna, in is territòrios conchistados dae sa Germània nazista. Cussos annos, chi andant dae su 1930 a su 1945, sunt istados terrorosos pro neghe de sa persecutzione tedesca e su disterru in is Lager. Deo e sa famìlia mea si nche semus dèpidos fuire in Olanda, ca fiamus ebreos e cussos nos boliant ispèrdere dae sa faci de sa terra”.
Tue fias giòvana… Ite as pensadu cando as bidu sa vida tua bortulada gasi, pustis de is leges antisemitas de su regìmene nazista?
“Deo tenia dificurtade a cumprèndere pro ite nois ebreos non tenìamus is matessis deretos de is àteros. Nos ant bogadu, postos a banda dae sa vida sotziale e pùblica. Non podiamus prus andare a tzìnema, deo mi tocaiat de frecuentare unu litzeu pro pitzocas ebreas petzi, subra de sa bestimenta depìamus giùghere s’isteddu grogu chi inditaiat a totus s’apartenèntzia nostra”.
Comente t’est bènnidu a conca de iscrìere unu diàriu? Unu diàriu chi medas de nois ant pòdidu lèghere
“Naramus chi sa resone no est istada una petzi, ma una pariga. Cando aiat lòmpidos is annos, su 12 de mese de làmpadas, mi nd’aiant regaladu unu e in cussas pàginas ddoe podia iscrìere totu, podia contare totu su chi nos fiat incapitende sena problemas. A boghe non fadiat a nde faeddare. Tocaiat a nos citire. E tenia fintzas bregùngia de contare a babbu e mamma ite totu intendiat in su coru.E pro nàrrere sa beridade tenia s’ispera chi una die, ca tantu dd’ischia chi nos diant àere giutu in su campu de cuncentramentu, calicunu, leghende su diàriu meu, poderet cumprèndere s’iscravidade chi amus coladu in cuddos meses serrados in su sobàriu e mancari benneret a nos liberare”.
Cuddu sobàriu chi in prus ais dèpidu cumpartzire cun un’àtera famìlia…comente est istada custa esperièntzia, chi bos at leadu sa riservadesa, sa discretzione chi tenet una famìlia?
“A s’inghitzu dd’apo pigada male ca fiat famìlia chi non connoschia…Timia chi esserent malos, chi nos poderent fàghere male. Pensaia chi poderent èssere fintzas in acòrdiu cun is sordaos pro nos portare in is campos, imbetzes posca apo cumpresu chi biviant comente a nois, in sa timoria. Fiant gente brava etotu. Totus fiamus impensamentados, semper cun s’afannu, timende de èssere scobertos”.
Chi no so tropu indiscreta, custu sentimentu chi tenias pro Peter t’at agiuadu a gherrare cussa timoria, a su mancu calicuna borta?
“Pro nche passare su tempus cando fiamus cuados, apo chircadu de m’imbentare cale si siat faina chi mi poderet istesiare dae sa tristura, de sa timoria de sa gherra, de su patimentu: colaia is dies meas pruschetotu leghende libros, iscriende su diàriu meu comentefia narende, e in fines, abetende s’agabbu de custu disacatu, aia agatadu sa manera mègius pro nche colare su tempus,a istare paris cun Peter. Cun custu pitzocu andaìamus meda de acòrdiu. Su ligàmine fiat forte, fungudu. Deo apo isperadu fintzas chi poderet nàschere àtera cosa in prus de custa amigàntzia…ma b’aiat semper in mesu Margot, sorre mea… Cun issa fiamus semper a brigas. Ma sa cosa prus trista est chi cando nos ant batidu a is campos de cuncentramentu a Peter non dd’apo prus torradu a bìdere”.
Custa diat pòdere pàrrere una pregonta retòrica ma non est gasi. Anna, totu custu dolore chi as sunfridu tue e totu is àteros, est prètzisu a dd’ammentare o a dd’ismentigare?
“Bois, chi ancora ddu podides fàghere, sighide a dd’ammentare. S’istòria est comente a unu diàriu, lsemus nois a dd’iscrìere die pro die, pro more de s’ammentu. Gasi podimus agiudare is generatziones noas a no acumprire is matessis faddinas. Sa libertade est unu bene tropu mannu, pretziosu, ma a bortas ddu cumprendimus a tardu, cando non dda tenimus prus, cando calicunu nos dda leat. E duncas emmo, tocat de ammentare, mancari su dolore siat mannu”.
Ti torro gràtzias Anna pro custu chistionu
“Gràtzias a tie pro m’àere donadu sa manera de contare ancora de mene”.
Manuela Ennas
