Non custu ma s’àteru lunis, sos abitantes de sa tzitade galitziana de Vigo, in s’istadu ispagnolu, ant pòdidu assìstere a un’iscena particulare. Sas àeras in cussos momentos fiant covecadas dae una nèula colorada, cun tonalidades intre su ruju e s’aràngiu. Su chi at ispantadu os olívicos (sos abitantes de cue) est chi cussa nèula nch’est lòmpida dae Cànada, paisu interessadu dae grandes fogos in sos padentes suos; cussa nèula at traessadu s’otzèanu Atlànticu pro 7mìgia chilòmetros che chi esseret istada unu fenòmenu atmosfèricu e sa cosa l’amus lèghida in sos giornales de Ispagna o in carchi rassigna de acontèssidas istràngias (finamentas ca cussa nèula at sighidu sa caminera sua europea conca a oriente).
Ma no est sa primu borta chi si presentat unu fenòmenu che a custu. Nos lu narat Giuseppe Mariano Delogu, espertu de fogos pro more de su traballu suo forestale sos annos colados e a su presente Professore a cuntratu de Tècnicas de Protetzione Tzivile in s’Universidade in Nùgoro.
«Su 2019 in Austràlia – narat –, a pustis de una istajone sica meda, sos fogos tentos in dies cun grandu instabilidade atmosfèrica ant formadu colunnas de fumu chi ant fatu nessi duas bortas su giru de s’Antàrtide, tochende s’Argentina e a pustis torrende a Austràlia». Delogu, pro nos lu fàghere cumprèndere mègius, mentovat a Eugene Pleasants Odum, «su màssimu ecòlogu de sos annos ‘70»: «Sa Terra est comente una barchita ispatziale in ue bi semus nois, e totu su chi sutzedet una die o s’àtera nos at a tocare».
S’allega si mustrat deretu profetosa, finamentas pro chi siat craru su cuntestu generale e non su perìgulu istiale ebbia. Ca si est beru chi est comintzende su perìodu de s’annu chi registramus su nùmeru prus artu de fogos in tretos mediterràneos, beru est finamentas chi àteru b’at.
«In martzu – narat Delogu – in Ispagna ant leadu fogu deghinas de mìgias de ètaros, cosa mai connota in cussu mese. Cheret nàrrere chi su clima est mudende e chi non b’at unu perìodu canònicu pro chi su fogu currat. Fintzas in tretos alpinos, ue in antis bi fiant sos fogos de ierru, como bi nd’at meda fintzas in istiu. Tzertu, s’istiu pro sos logos mediterràneos presentat una probabilidade prus manna de fogos foras de controllu, ma podet puru sutzèdere su contràriu, cunforma a sas abbas e a s’umididade».
Abbas chi giai nd’amus retzidu sos meses de maju e de làmpadas. Duncas? Ite narat Delogu? Chi «sas abbas chi istentant in beranu podent agiudare su padente a abarrare prus friscu e ùmidu a cumintzu de istiu». Ma finamentas chi «s’erba e sas tupas bassas si sicant a pustis de pagas oras de sole e bentu, e gasi su fogu si podet ispainare sena problemas». E chi, duncas, «si sighit sa sicagna, tando su padente puru intrat in suferèntzia, mancari a concruos de istiu».
Su perìgulu est mannu, e Delogu cunfirmat su chi at naradu su collega suo catalanu Asier Larrañaga a sos micròfonos de Associated Press, est a nàrrere chi diat bastare un’istiu normale, cun temperaduras e umididade normales pro chi sa situatzione ocannu siat foras de controllu e chi non diant bastare sas fortzas in campu. «Su chi nos narant sos amigos e collegas de Catalugna est beru: segundu sa situatzione si podent allùere fogos simultàneos, in su matessi tempus: e tando a beru totu s’organizatzione, mancari siat sa mègius, intrat in crisi e podet collassare».
Tzertu, si nos afidamus a sas istatìsticas, sas cosas non nos ponent assussegu. Pro nàrrere: su 2022 est a contos fatos su segundu peus annu de semper in contu de fogos in sas àreas naturales in Europa a pustis de su 2017. E sos datos chi sunt tzirculende ocannu sunt de allerta manna. Cunforma a su chi narat su Sistema europeu de informatzione pro su chi pertocat sos fogos in sos padentes dae su primu de ghennàrgiu a su 18 de làmpadas ant giai leadu fogu 119mìgia ètaros (sa mèdia de sos ùrtimos 20 annos in su matessi perìodu est de 80mìgia). Pro custu est chi amus pedidu a Delogu si su 2023 at a èssere peus de su 2022 e de su 2017?
«Sos ùrtimos deghe annos – nos narat – sunt istados sos prus caentes e sicos dae cando tenimus istatìsticas. Ma no est possìbile a èssere majàrgios pro ischire su chi at a sutzèdere dae como a 3-4 meses. Si podent fàghere previsiones chi movent dae modellos istocàsticos ma cun unu tzertu màrgine de intzertesa».
Duncas, si sas cosas andant male no amus a istentare a faeddare de gestione de s’emergèntzia, de su fogu de nde istudare, ma ite tocat a fàghere pro chi non movant? A bisu de Delogu «sos fogos foras de controllu cherent istudados binti annos in antis». E comente? «Cun sa preventzione, ca oe b’amus leges chi lu diant pòdere permìtere. Su “Testu ùnicu de sa filiera forestale” rendet possìbile s’acumprimentu de pianos forestales a livellu locale, cumprensoriale e regionale disinnende atziones cuncretas pro firmare s’avantzada de su fogu. E fintzas dinare b’at, ma mancant sa voluntade e forsis fintzas sa cultura polìtica de investire in tempos longos. A bortas penso chi paghet de prus su de mudare totu in emergèntzia, ca in sos diàrios si contant sos elicòteros e non su traballu in su padente».
Pro la serrare l’amus duncas pregontadu ite est su chi bi cheret: «Fàghere doas, fraigare lagos collinares, innetiare sos padentes carcos, eliminare prantas chi pigant fogu a lestru, aprontare istradas pro controllare etc. Sos catalanos, pro nàrrere, ant postu bìngias comente doas, pràticant su pàsculu de preventzione e a sos produtores lis ant dadu puru sa denominatzione de orìgine (“ramats de foc”, est a nàrrere “gamas de fogu”; “vi fumat” o siat “binu afumadu” etc.). Faghent dinare e firmant s’avantzada de su fogu».
Mauro Piredda
