Su 16 de ladàmini fait cent’annus sa nàscida de sa Disney, fundada in Califòrnia in su 1923 de is fradis Walt e Roy Disney cun su nòmini de “Disney Brothers Cartoon Studio”. Pustis de sa nàscida, a custa domu de produtzioni de pellìculas nc’est bòfiu pagu tempus po divenni una de is prus famadas e mannas de totu su mundu. Sa primu arrennèscida dd’at tenta in su 1928, candu Walt, chi fiat sa menti artìstica de s’azienda, iat imbentau su personàgiu de Mickey Mouse, unu topixeddu spassiosu chi in sa vida fait su spriculitadori e chi luegu est divènniu su sìmbulu de sa domu. De insaras, comenti sciint totus, sa Disney at donau vida a centenas de pellìculas d’animatzioni, serie po sa televisioni, parcus a tema e produtus acapiaus a is personàgius, chi dd’ant fata unu giganti de su intertenimentu globali.
Walt Disney teniat una grandu immaginatzioni, mancai -e custa cosa parit strama – no fiat unu grandu disìnniadori. Fiat issu chi imbentàt is personàgius e scriiat is pellìculas, mentris su fradi Roy sighiat sa parti cummerciali de s’azienda. Walt est stètiu unu cabudianu de is tècnicas de animatzioni e iat a essi puru andau in fallimentu po isperimentai novidadis comenti s’impreu de su colori e de is sonus. Po produsi sa primu pellìcula longa d’animatzioni, Biancanì e i seti nanus, sa Disney iat spèndiu meda de prus de cantu iat stimau, ma s’arrennèscida dd’iat permìtiu de s’ammanniai e sighiri a cresci ancora. In vida sua Walt, chi s’est mortu in su 1966, dd’iant incurpau de medas cosas chi no andànt de acòrdiu cun su sentidu de is traballus suus, chi fiant pensaus po is pipius e funt prenus de amori e maja. Is prus acusas grais fiant de ddi praxi su nazismu e de tenni ideas antisemitas mancai, po nai sa beridadi, in su tempus de sa Segundu Gherra Manna sa Disney iat fatu propaganda polìtica manna, me is òberas suas, pròpriu contra a Hitler e a is nazistas. Custas acusas ddas ant dennegadas medas biògrafus, comenti Neal Gabler chi at pòtziu spriculitai in manera funguda is arcivus de sa Disney. Àteras acusas contra a Walt fiant de essi contra a is sindacaus e de bolli isfrutai is traballdoris. Chi ddu connosciat at sèmpiri nau chi issu invècias pensàt a s’azienda comenti a una famìllia e ddu faiant arrennegai is isciòperus e is protestas de is dipendentis.
Po custas arrexonis sa figura de Walt Disney abarrat una de is prus postas in duda de su mundu de su Cìnema. In prus, me is ùrtimus annus a sa Disney dd’ant posta in mesu a unus cantu de polèmicas acapiadas a s’onestadi de is sentidus suus. Pellìculas classicas comenti “Peter Pan” e “Dumbo” ddas ant incurpadas de espressai stereòtipus in contu de arratza e de fèminas. Po arrespundi a custas crìticas sa Disney at decìdiu de ponni a s’inghitzu de is pellìculas suas, in su servìtziu de streaming Disney+, unu sinnali de atentu po is spetadoris. Custu sinnali narat chi in su chi funt acanta de biri fait a ddoi agatai cosas chi iant a podi ofendi calincunu. Custa decisioni at intzimiau àteras polèmicas, ca medas oi acusant sa Disney de essi tropu atenta a custas cosas puru candu no serbit e de taciai in custa manera sa stòria sua. In medas pensant chi is pellìculas iat a tocai a ddas lassai comenti fiant candu funt bessidas, po espressai unu testimòngiu de sa sociedadi e de sa cultura de su tempus.
Totu s’avolotu ocasionau de su chi sa Disney fait, est una cunseghèntzia de su chi custa azienda est divènnia oindì. Difatis, a cent’annus de sa nàscida sua, sa Disney est meda de prus de una domu de produtzioni de pellìculas. Est unu patrimòniu culturali globali, chi donat ispiratzioni e stentat millionis de personas in totu su mundu. Is paristòrias e is personàgius Disney ant marcau sa pipiesa de medas e ant a sighiri a ddu fai po meda de su tempus benidori.
Massimiliano Meloni
