S’otu de donniasantu est sa Dì Internatzionali de sa Radiologia, un’acontèssiu chi is Assòtzius e is Sotziedadis scientìficas de totu su mundu cuncordant oramai dònnia annu, cun sa tarea de fai connosci mellus su valori de sa radiodiagnòstica e de sa radioterapia in sa cura de is malàdius e avalorai su rolu chi tenint is professionistas sde su setori radiològicu in logu sanitàriu. Custa dì dd’ant sceberada poita ca fiat pròpiu s’otu de donniasantu de su 1895 candu Wilhelm Conrad Röntgen iat scobertu s’esistèntzia de is rajus X. Sa scoberta rivolutzionària de Röntgen iat ingendrau leugu etotu una cuscièntzia noa in contu de is potentzialidadis mèdicas e scientìficas de sa radiologia in agiudu a is àteras disciplinas. De insaras sa radiologia nd’at fatu de tretu e oi, po mori de sa tecnologia e de is trastus digitalis, podeus nai chi at mudau su mundu de sa medicina permitendi diàgnosi prus pretzisas e lestras.
In sa stòria de sa Radiologia, intra de is figuras chi dd’ant donau un’impèllida de importu, podeus arremonai a Marie Curie, scientziada e fèmina de primori, ùnica a ai bintu su Prèmiu Nobel duas bortas e in àreas diferentis. Marie Curie fiat nàscia in sa tzitadi de Varsàvia in su 1867 e giai de pitichedda iat ammostau de tenni un’impunnada po su stùdiu. A cuàturu annus sciat giai ligi. Mancai su babbu fessit professori de fìsica in scola, sa famìlia sua fiat pòbera e a cuddus tempus is fèminas no podiant studiai in s’universidadi. Difatis, acabau su ginnàsiu, iat fatu un’acòrdiu cun sorri e iat traballau comenti serbidora po ddi pagai is stùdius in Parigi. Una borta pigada sa làurea sa sorri at fatu sa matessi cosa po issa. Aici Marie Curie at pòtziu frecuentai sa Facultadi de Scièntzias Naturalis in s’Univeridadi Sorbona de Parigi, pighendi-sì sa làurea in fìsica e matemàtica.
In su 1894, sendi chi depiat studiai is propriedadis chìmicas e magnèticas de s’atzarju, iat connotu a su scientziau Pierre Curie chi ndi fiat espertu. S’annu a pustis cun Pierre s’est cojada, at tentu duas fillas e at sighiu a cumpartziri cun issu stùdiu e circas scientìficas. Sa passioni chi teniant totu e duus po sa scièntzia ddus iat portaus a si serrai in laboratòriu po aprofundiri is circas de de su scientziau Becquerel chi in su 1896 iat iscobertu in manera casuali is propiedadis radioativas de s’uràniu. Mancai is mèdius chi teniant a disponimentu fessint pagus e su laboratòriu insoru fessit prus simbillanti a unu magasinu, s’aficu e sa passioni ddus at portaus in un’annu a ammostai chi esistint in su mundu naturali àterus elementus radioativus in prus de s’uràniu.
Unu de custu dd’iant batiau polòniu, in onori de sa pàtria de Marie, e s’àteru ràdio, po sa radioatividadi manna chi tenit est a nai sa capacidadi de emiti radiatzionis. A cumintzu, su mundu scientìficu a custas scobertas no dd’iat donau meda importu ma in su 1903 fiat arribbau su reconnoscimentu de s’Acadèmia de Svètzia chi ddus iat onoraus cun su Prèmiu Nobel pro sa Fìsica. Sa vida impari e su traballu insoru perou ddus at truncaus, in su mesi de abrili de su 1906, un’acontèssiu tràgicu ca a Pierre dd’at mortu una carrotza peri bia.
Mancu mali chi su dolori po ai pèrdiu su pobiddu e cumpàngiu de traballu no at firmau sa punna de Marie Curie. Unu mesi a pustis de sa morti, sa Facultadi de Sièntzias de sa Sorbona iat detzìdiu de afidai a Marie Curie su cursu de Fìsica chi fiat de su pobiddu, bessendi aici sa primu fèmina a traballai comenti a professora in sa prus universidadi famada de Frantza. Sa circa scientìfica sua no s’est mai firmada e in su 1910 Marie Curie est arrennèscia a scerai su ràdio a suta de forma de metallu po ddu podi manixai mellus: po custa arrexoni in su 1911 dd’ant donau su Nobel po sa Chìmica. Ùnica fèmina a nd’ai arreciu duus in setoris diferentis.
In su mentris de Primu Gherra Manna, paris cun sa filla Irene, iat traballau comenti a radiòloga in su fronte, ponendi-sì a disponimentu cun veturas , chi ddis narànt “Curie piticas” in onori suu, frunidas de un’aparìciu radiogràficu chi permitiat de fài diàgnosi a sa lestra e curai aici is ferius. At tentu a incuru puru sa formatzioni de tècnicus e infermieris e at biaxau fintzas in Amèrica po aregolli dinari po sa circa scientìfica, arricendi mescamenti s’agiudu de movimentus feministas chi biiant in issa unu faru, un’esèmpiu giariosu de sighiri. In is ùrtimus annus de vida Marie Curie s’est amaladiada de anemia aplastica, de seguru po nexi de s’espositzioni a materialis radioativus, ca a cuddus tempus no si connosciant ancora is perìgulus e is dannus. Est morta su 4 de mesi de argiolas de su 1934 e nci dd’ant interrada acanta de su pobiddu in unu campusantu de Parigi. In su mesi de abrili de su 1995 perou ddus ant transius is su Pantheon de Parigi e Marie Curie est sa primu fèmina de sa stòria a ai tentu custu onori, issa chi at abertu a su gèneri femininu is gennas de sa circa sientìfica, immoi si pàsiat in su tèmpiu de ànimas dedicau “Aux grands hommes”…Mancai siat una fèmina!
Manuela Ennas
