Sa boxi est trastu indispensàbbili de sa comunicatzioni verbali. Difatis in prus de essi netzessàriu po allegai, est detzididori in is relatas intra de is òminis, espressioni artìstica e parti fundamentali de dònnia cultura in su mundu. Sa boxi podit scoviai meda de su chi seus, de su naturali nostu e de comenti s’intendeus in cussu mamentu, de ita boleus cumpartziri cun chi est ascurtendi.sì. No est po nudda difatis chi su 16 abrili est sa Dii mundiali de sa boxi, cuncordada pròpiu po fai connosci e cumprendi mellus s’importu de su benèsseri de is cordas vocalis. Custa ricurrèntzia est nàscia in su 1999 in Brasile gràtzias a una faina de primori chi iat interessau studiosus e spertus de linguàgiu, dotoris e dotzentis de càntigu impinnaus a spainai, intra de sa populatzioni, totu cantu pertocat is trastocaduras de sa boxi. S’arrennèscida tenta in Sudamèrica at fatu a manera de ammanniai cussa faina e de ndi strantaxai àteras me is annus apustis in totu su mundu. Is Stadus Unius dd’ant arreconnota a manera ufitziali in su 2002 comenti a World Voice Day.
Ma bieus mellus ita est sa boxi. Sa boxi est unu sonu chi benit de s’ària chi passat me is nuxis de su gùturu e chi ingendrat sa tremidura de is cordas vocalis. Is cordas vocalis podeus nai chi funt acasagiadas de un’òrgunu chi ddi naraus àngula o pibioni de su gùturu, chi si serrat in su mentris chi faeus sonus. Po fueddai perou no bastat sa tremidura sceti de is cordas vocalis. Difatis si boleus fueddai diaderus de boxi, su sonu tocat prodùsiu de unu traballu cumpartziu de is cordas vocalis, de is lavras, de is dentis, de sa lìngua, de sa campanedda de su gùturu e de sa graguena. A cumandai su traballu de totus custus òrgunus est sèmpiri su ciorbeddu. E siguementi donniunu de nosu est diferenti, fintzas dònnia boxi est diferenti de totu is àteras, est ùnica po intensidadi, po artària e po timbru e càmbiat sonu de persona a persona. Is caraterìsticas genèticas contant meda fintzas a fai assimbillai sa boxi nosta a cudda de babbu e mamma, ma sèmpiri cun calchi diferèntzia. Tocat a nai chi sa boxi in su mentris de sa vida tenit unus cantu giambamentus e càmbiat cun s’edadi. De su tempus de sa pipiesa fintzas a 15/16 annus, sa boxi de unu piciocu calat de un’otava, est a nai su tretu itra de duus sonus, innui su prus artu tenit una frecuèntzia dòpia de su prus bàsciu. Invècias sa boxi de una piciochedda calat de duus tonus a intru de is cuìndixi annus. Nci funt fintzas àteras arrexonis chi faint mudai sa boxi po unu tempus relativu, comenti is noi mesis innui una fèmina est abetendi unu pipiu.
Sa boxi calat puru cun s’arrea e fintzas candu pipaus sa boxi est prus bàscia, grussa, arragatzada. In contu de boxi una cosa chi incapitat spissu est chi a sa majoria de sa genti no ddis praxit sa boxi chi tenit e giai giai si bregùngiat a si torrai a ascurtai. A cantu parit s’arrexoni est scientìfica ca a cantu nant is spertus is boxis de is àterus lompint a is origas nostas arrughendi s’ària e sighendi unu tretu simpli, invècias a sa nosta ddi tocat de barigai una sèrie de truessas fìsicas: is ossus e is mùsculus, is òrgunus chi eus arremonau prima, sa coclea, est a nai una parti aìnturu de s’origa chi portat is tremiduras a su ciorbeddu po chi potzant divenni sonus. Custas dificurtadis si dda faint intendi pagu galana de ascurtai. Po sa matessi arrexoni no arrennesceus a apretziai sa boxi nosta arregistrada ca is dispositivus po arregistrai dda detzifrant trastochendi-dda in undas eletromagnèticas, ma candu ascurtaus torrant a essi undas elàsticas. Difatis in custu protzessu acontessit una mudadura chi no si fait arreconnosci sa boxi arregistrada comenti a unu sonu chi est de nosu. Sa Dii mundiali de sa boxi circat duncas de amparai custu trastu chi a bortas si donat sinnus de àteras patalogias presentis, ma tenit fintzas sa tarea de avalorai sa boxi comenti espressioni artìstica e duncas su cumbidu est cussu de si sutaponni fatu-fatu a averiguamentus po dda preservai o melliorai, donendi atentu puru a su chi papaus, ca nci funt alimentus chi podint fai dannu.
Manuela Ennas
