Atòmica eja? Atòmica nono? Su cunflitu russu-ucrainu (cun Tzina e Nato forsis preparende·si pro carchi disafiu prus mannu) carchi oriolu nos lu ponet. Peristantu chi sa duda nos bàntzigat in conca, est custu su momentu de faeddare de una pellìcula noa de Christopher Nolan, “Oppenheimer”, chi at bidu sa lughe su 21 de trìulas in Amèrica e chi l’at a bìdere su 23 de austu inoghe. E bidu chi su film galu est a essire in tretos nostros, tando est mègius chi faeddemus de su protagonista Julius Robert Oppenheimer, su babbu de sa bomba atòmica. Nàschidu su 22 de abrile de 1904 in New York dae babbu e mama ebreos lòmpidos dae Germània, su pitzinnu est crèschidu a pane e iscièntzia mustrende deretu una passione pro su mundu minerale. Pro nàrrere, teniat 12 annos ebbia cando sos de su New York Mineralogical Club l’inviteint a faeddare in cunferèntzia.
Lu creiant prus mannu pro more de sa calidade de sa currispondèntzia intratesa. Immaginemus·nos s’ispantu de sos de su Club bidende·si·lu prus chi non giovaneddu. A 21 annos si pigheit sa làurea in Chìmica, ma a sa Fìsica punnaiat su pitzocu. E pro custu sigheit sos istùdios suos in Cambridge (Uk) e a pustis in Göttingen in Germània. Torradu a Amèrica traballeit in s’Universidade de Califòrnia e in su California Institute of Technology, ghiende chircas in campos iscientìficos diferentes, fintzas de fìsica nucleare, de teoria cuantìstica de sos campos e de astrofìsica. Ma si interesseit finamentas a àteras disciplinas chi nudda b’intraiant cun sas passiones printzipales suas. Su 1940 si cojueit cun sa botànica Katherine “Kitty” Puening chi l’intregheit duas criaduras. Ma sa criadura sua de àtera casta est. Ca cando fiat diretore de su laboratòriu de su Manhattan Project’s Los Alamos laboratory, mannu fuit su contributu suo pro s’aprontu de sa bomba atòmica. Su mese de trìulas de su ‘45, issu e s’iscuadra sua la proeint in Alamogordo, in su Mèssicu Nou.
«I guess it worked. Mi paret chi apat funtzionadu», custu nânt chi nargeit abbaidende s’esplosione sua dae su bunker de controllu. Fiat su Trinity test, e su guvernu americanu l’ischiat prus chi non bene chi nen sos giaponesos nen sos sovièticos teniant s’arma atòmica. Ca su disafiu fiat pro su benidore e contra a sos alleados de tando in Mosca. S’istòria la connoschimus: su 6 de austu a “Little Boy” (13 chilotonos) l’isgantzeint in Hiroshima cun prus de 160mìgia mortos (230mìgia sas vìtimas in giru de chimbe annos intre ustiones, radiatziones e tumores). Su 9 tocheit a “Fat Man” (21 chilotonos) in Nagasaki. Un’àteru disacatu. Faeddende cun su presidente de sos Istados unidos Harry Trumam, pagos meses a pustis, manifesteit sa contrariedade sua cun una frase ebbia: «Tèngio sas manos brutas de sàmbene». Una frase ebbia fintzas Truman: «Non chèrgio prus bìdere custu fìgiu de bagassa in custu ufìtziu». Pagos annos a pustis perdeit s’incàrrigu de consulente de sa Cummissione pro s’energia atòmica, semper in Amèrica. Lu perdeit ca fiat contràriu a s’isvilupu de una bomba a idrògenu (sas de Hiroshima e de Nagasaki fiant una a uràniu e una a plutòniu).
Semper e cando sos Istados unidos a sa bomba H bi lompeint su matessi proende·la su 1952, duos annos in antis de acusare a Oppenheimer de èssere un’ispia soviètica. Sas autoridades aiant coladu in su sedatzu sos tempos betzos suos, cando sos annos trinta frecuenteit ambientes comunistas. Pro seguru sas ispias de Mosca aiant chircadu de si nch’acurtziare a su Manhattan Project, ma non b’aiat proas de s’intregu de materiale segretu dae parte de Oppenheimer. Su 1960 contribueit a fundare s’Acadèmia mundiale de sas Artes e de sas Iscièntzias in pare cun Albert Einstein tenende cunferèntzias finas a s’annu de sa dispedida sua, su ‘67, pro more de unu tumore a sa gula. Mai l’intregheint su Nobel (mancari nominadu pro tres bias), petzi su prèmiu “Enrico Fermi” su ‘63 dae manos de su presidente Usa de tando, John Fitzgerald Kennedy. Totu su restu l’amus a bìdere in austu, cando ant a projetare sa pellìcula de Nolan cun Cillian Murphy. E tando a bìdere istemus.
Mauro Piredda
