Su 23 de cabudanni est sa Dì Internatzionali de is Lìnguas de is Sinnus. S’Assemblea Generali de is Natzionis Unidas at sceberau custa dì po ammentai a su mundu s’abbisòngiu de arreconnosci, promòviri e amparai is prus de 300 lìnguas de is sinnus in su mundu. Sa risolutzioni promovit s’arreconnoscimentu legali de is lìnguas de is sinnus natzionalis – cumparadas a is lìnguas natzionalis fueddadas e scritas – po amparai sa diversidadi e s’identidadi linguìstica e ponni in craru s’apretu de ddas tenni in contu e de favoressi un’annestru de calidadi in una prospetiva de bilinguismu (lìngua de is sinnus e lìngua natzionali) e assegurai aici unu svilupu e una realizatzioni berdadera de is deretus de is personas chi no intendint.
Sa Dì Internatzionali de is Lìnguas de is sinnus nascit sighendi is ìnditus de sa Cunventzioni ONU asuba de is Deretus de is Personas cun fartas de abilidadi, adotada in su 2006 e ratificada de s’Itàlia in su 2009. Funt passaus oramai prus de 10 annus de sa lei de ratìfica e s’Itàlia, su 19 de su mesi de maju de ocannu, at arreconnotu a livellu natzionali sa Lìngua de is sinnus, chi ddi narant LIS (Lìngua italiana de is sinnus) , una lìngua impreada de prus de 40.000 personas chi no intendint, e millenas de personas chi dd’impreant po arrexonis de traballu o personalis e personas cun dificurtadis de linguàgiu chi dd’impreant po comunicai cun is àterus.
In is culturas antigas e fintzas a pagu tempus agoa, si pensàt chi is personas nàscias surdas no tenessint sa capatzidadi de imparai, sendi chi no intendendi is sonus no fiant capassas de ligi e scriri, e chi ddis ammanchessint àteras abilidadis puru. In sa stòria, podeus nai chi ant bìviu pruschetotu eclùdias de sa sotziedadi e postas a una banda comenti chi fessint tontus. Est sceti in su Rinascimentu chi ant cumentzau a mudai idei e pigai in consideru àteras maneras po comunicai cun chi no podiat intendi o chistionai. E aici est nàscia sa primu forma “manuali” de lìngua, po mori d Pedro Ponce de Leo (1508-1594), unu para spanniolu de s’òrdini de is benedetinus, chi est stètiu su primu a imbentai una lìngua de is sinnus. Sa lìngua de is sinnus est una forma de linguàgiu visivu mudu chi permitit a is personas cun dannus a is origas e cun problemas de linguàgiu de comunicai e veiculai sinnificus po mori de unu sistema codificau de gestus de is manus, espressionis de sa faci, linguàgiu e movidura de su corpus. Est una lìngua po cantu pertocat s’àmbitu sotziològicu, ca est espressioni de sa comunidadi chi ndi dda pesat e dd’impreat. Custas lìnguas tenint simbillàntzias meda intra de issas mancai tengant su ligàmini cun sa lìngua de su paisu insoru.
Dònnia sinnu de dònnia lìngua depit tenni custus cuàturu elementus manualis de importu chi funt sa movidura, s’orientamentu, sa cunfiguratzioni e sa positzioni; e tres elementus no manualis chi funt s’espressioni de sa faci, sa posidura e is elementus oralis. Custas lìnguas tenint struturas e arrègulas pròpias, grammaticalis, sintàticas, morfològicas e lessicalis. In su tempus, comenti a totu is lìnguas, mudant sighendi s’àndala de sa sotziedadi chi espressant. Difatis tenint mecanismus de dinàmica evolutiva e de variatzioni in is logus (chi ddoi at dialetus po nai), e arrapresentat unu trastu de trasmissioni culturali de tenni in contu. Cun sa lìngua de is sinnus est craru chi fait a “sinnai” calesisiat argumentu, de su prus cuncretu a su prus astratu. Aìnturu de is lìnguas de is sinnus s’impreat puru s’alfabetu manuali o dattilologia, chi est s’arrapresentatzioni manuali de is lìteras impreadas in sa scritura, pruschetotu po “scriri in s’àiri” paràulas de sa lìngua fueddada o scrita, comenti fueddus stràngius, nòminis de tzitadi, de logus e de personas o fueddus chi no tenint una forma currispundenti in sinnus.
Manuela Ennas
