Su 30 de mesi de ladàmini Casteddu afestat su patronu suu, Santu Sadarru. Sa stòria de custu santu dda connosceus pruschetotu gràtzias a sa Passio Sancti Saturnini Martyris, su prus documentu antigu innui is Paras Vitorinus contant de su martìriu suu in su 304 a is tempus de is persecutzionis de Diocleziano. A cantu parit dd’iant interrau in s’àrea funerària, asuba de innui ant fraigau a pustis sa seu dedicada a issu. Bieus comenti.
A fraigai sa crèsia romànica, chi s’agatat in su bixinau istòricu de Biddanoa, fiant stètius pròpiu is Paras Vitorinus de Marsìllia, in sa prus parti bàscia de su cùcuru de Bonària e a pitzus de unu martyrium de s’artu mesu-evu a gruxi areg agiai fabricau po onorai a su santu. Acanta de su martyrium, su piscamu de Ruspe Fulgèntziu, chi Trasamondo, s’urrei de is Vàndalus, iat disterrau in Casteddu in su de VI sèculu, ddoi iat fundau su muristeni, “iuxta basilicam sancti martyris Saturnini”. Su tìtulu dd’agataus po sa primu borta in su passu de su diàconu Ferrando, su biografu ufitziali de Fulgèntziu. De su martyrium originàriu funt lòmpius fintzas a nosu arrastus de su corpus a cùpula, cun s’imposta tunda e s’aposentu cuadrau aunius de pinnacus a mesu gruxera, e de s’àbsidi a forma cuadrada. S’edifìtziu romànicu, chi nascit po aconciai su martyrium, est invècias de su 1089, candu Costantino-Salusio II de Lacon-Gunale, giugi de Casteddu, dd’iat intregau a is Paras Vitorinus. Is paras insaras nd’iant torrau a pesai su muristeni faendi de Santu Sadurru sa sedi de su priorau sardu insoru. A cantu narant is espertus su fàbricu iat a parri òpera de maistus de sa scola proventzali. De traballu chi ant postu in òpera si cumprendit chi ant circau de apoderai su corpus a cùpula torrendi-ddoi a fai a ingìriu is cùaturu bratzus. De custus cuàturu est sanu sceti cussu chi càstiat a orienti. Custu bratzu antigu est partziu in tres navadas: sa navada de mesu chi est a bòvida a cuba e is navadas a is duas alas chi funt a bòvida a gruxera.
S’òpera de arrecàsciu dd’ant acabbada e torrada a cunsagrai in su 1119. In su 1444 sa crèsia dd’aciungint a sa sienda de s’Arcidiòcesi de Càlari. Su guventu vitorinu ddu lassant arruinai, mentris, cun s’interessamentu de s’eclesiàstigu Jacu Rovira e s’arciobispu Perdu Pilares, sa crèsia dd’arrangiànt in su 1484. In su manuscritu “Alabanças de los santos de Sardeña” scritu de Carmona, duas pinturas ammostant chi in su 1631 s’edifìtziu romànicu fiat ancora intreu. Invècias in su 1669 de is bratzus nd’iant liau una parti manna de su materiali po ddu torrai a impreai in su fraigu de sa seu casteddaja. In su 1714 su chi abarrat de sa crèsia, dda donant a s’òrdini de is Mèdicus e Spetzialis, chi dda torrant a intitulai a is Santus Cosma e Damianu. A s’inghitzu de su ‘900 si cumentzat a arrangiai sa crèsia, ma is traballus tocat a ddus firmai po nexi de is gherras mundialis. Sa crèsia patit puru is bombardamentus alleaus de su 1943. Me is annus ’90 de su ‘900 sa Suprintendèntzia de Casteddu e Aristanis acabbat puru is sgavus archeològigus boghendi-ndi su chi tupat, a parri insoru, is partis prus antigas. Immoi S’Arcidiòcesi de Casteddu dda torrat a cunsiderai sa Seu de Santu Sadurru e aici puru is fidelis chi ocannu dd’ant a depi afestai arrispetendi in normas anti-Covid.
Manuela Ennas
