A dolu mannu funt medas is traditzionis chi a bellu a bellu funt sparessendi in Sardìnnia ma intra de is prus de importu tocat a arrergodai is chi acostumànt a cuncordai po sa festa de Santu Giuanni Batista. Mancai a dì de oi si siat pèrdia bona parti de custas fainas, fintzas a sa metadi de su Noixentus giai in totu is biddas de sa Sardìnnia, sa noti de su 24 de làmpadas, in dònnia bixinau sa genti s’agatàt a pari, a ingìriu de unu fogadoni o po allui is luxis,is làmpadas chi donant fintzas su nòmini a custu mesi. Po allui cussus fogus imperànt is froris chi poniant a sicai a pustis de sa prucessioni de Corpus Domini e de is coronas froridas chi poniant po cuncordai is corrus de is bois sa dì de sa festa de Santu Sidoru. In cussa noti is piciocheddus e is piciocheddas sceberànt unu cumpàngiu o una cumpàngia e a manu pigada depiant sartai impari su fogu po tres bortas formendi una cruxi po bessiri gopais o gomais de Santu Giuanni e abarrànt acapiaus de un’amigàntzia speciali po totu sa vida insoru. In biddas medas is gopais de Santu Giuanni si narànt fintzas “gopais o gomais de frori”, ca in custu ritu s’arregallànt unu frori, narànt una pregadoria e si donànt sa manu comenti po un’acordu. Incapitàt meda chi a mannus si sceberessint comenti gopais e gomais in sa vida puru e si batiànt is fillus a pari. Difatis a su ligàmini intra de gopais, fillorus e padrinus ddi narànt su “Santuanni”, pròpiu in ammentu de su batìsimu chi Santu Giuanni iat donau a Gesugristu.
Parit chi s’arrèxini de custa usàntzia siat alligongiada cun su dìciu: “San Giovanni non vuole inganni”, comenti ammostat su contu innui Santu Giuanni no arrennesciat a abbabiai is treitoris chi no arrispetànt su sentidu de amigàntzia: difatis a sartai su fogu impari boliat nai a tenni cunfiantza manna in s’amigu chi si sceberàt. Comenti fia narendi a cumintzu su nòmini in sardu puru de su de ses mesis de s’annu, làmpadas, est acapiau a custa costumàntzia de allui fogus e luxis. Ma sa de Santu Giuanni no est sceti una festa alligongiada a su fogu ma fintzas a s’àcua, mancai custu potzat parri un’ossìmoru. In s’antigòriu, e calincunu ajaju ddu contant ancora, is piciocheddus andànt in su sartu de mengianu chitzi e si sciacuant sa faci cun s’arrosu, s’ùmidu chi si ponit a de noti, comenti stiddieddus de àcua, asuba de sa terra, de sa folla e de is froris. Cust’àcua dda cunsiderànt profetosa e dd’imperànt po sa bellesa de sa peddi, po dda fai abarrai lisa e chena de frùngias, e in prus parit chi fessit bona po donai fortza e alentu a animalis, scapolàrius e àteras ainas benèditas. Oi mancai no si andit prus a si sciacuai cun s’arrosu, si cuncordat s’àcua in domu su merì prima, ponendi ddoi aìnturu totu is froris chi teneus a disponimentu. Un’àtera traditzioni invècias est sa de arregolli seti genias de erbas aromàticas, de ddas acapiai a pari cun una funixedda e ddas apicai in sa jenna de domu comenti norabonas po s’annu imbenienti.
Un’àtera usàntzia de su 24 de làmpadas est sa de incungiai is nuxis chi no funt ancora lòmpias a cumprimentu, po ndi fai su licori. Custu licori dd’imperànt po torrai a pigai is fortzas a pustis de una maladia o candu su corpus ndi teniat abbisòngiu. Sa dì de sa festa de Santu Giuanni acostumànt fintzas a papai sitzigorrus, pruschetotu cussus piticheddus biancus chi ddi nant “sitzigorreddus de Santu Giuanni” e chi fait a agatai in su sartu pròpiu in custa stajoni. Sa traditzioni de si ddus papai, sendi chi tenint is corrus chi funt sìmbulu de su dimòniu, in su Mesu Evu boliat nai a nci stesiai sa sorti mala e su treitorimi arregortus in totu s’annu. Su ddus tudai in sa brenti fiat una manera de torrai in paxi cun Deus. Tocat a nai puru chi su de festai su 24 de làmpadas podit essi lòmpiu a nosu de su connotu de is arromanus, sendi chi issus afestànt sa messadura, intregada a Cerere, sa dea chi iat tentu s’abilèntzia de imparai a is òminis a traballai e manixai sa terra. Su pòpulu in cussa noti faiat burdellu mannu cun unu sentidu chi eus a podi nai apotropàicu, est a nai est a nai chi serbit po nci fai stesiai su mali e po amparai s’arregorta e su traballu.
Manuela Ennas
