Is cunseghèntzias de is giambamentus climàticus chi fait a biri in totu su mundu, ferrint s’Europa puru. Una de custas cunseghèntzias, segundu su Centru europeu po sa preventzioni e s’averiguamentu de is Maladias (Ecdc), est sa crèscia de su nùmeru de is tzìntzulas Aedes, chi atacant maladias comenti sa chikungunya, sa dengue, su tifu itteroide (“febbre gialla”), su virus Zika e su virus de su Nilo Ocidentali.
Segundu is spertus de s’Ecdc is tzìntzulas Aedes funt spaniendi-sì in medas regionis europeas, puru in paisus innui in su tempus passau no ddoi fiant. Po nai, sa tzìntzula Aedes albopticus s’agatat in 13 Stadus e 337 regionis de s’Unioni Europea. In sa matessi manera sa tzìntzula Aedes aegypti dd’ant apubada in Cipro in su 2022 e est capassu chi s’at a spaniai in àterus paisus europeus puru.
Is giambamentus climàticus funt mudendi is conditzionis ambientalis in Europa, favoressendi sa crèscia de sa populatzioni de custas genia de tzìntzulas. Is undadas de callentori sèmpiri prus fitianas e fortis, is istadis longas e abruxadas, is tempuradas mannas e arrepentinas ingendrant un’ambienti chi favoressit sa nàscida e sa vida de custas tzìntzulas. In prus, is relatas cummercialis internatzionalis e sa tragada involuntària de is ous de is tzìntzulas po nexi de is benis e de is matas de ornamentu cuncurrint a spaniai custas spètzias dannàrgias. Il maladias atacadas de is tzìntzulas funt unu problema de importu po sa saludi pùbblica. Ddoi at prus de 100 virus, chi faint parti de is arbovirus e podint intzimai maladias umanas. In Europa ddoi funt siat arbovirus localis comenti sa callentura de su Nilo Ocidentali, s’impestu de virus Usutu e s’encefaliti de is cardancas, siat arbovirus chi benint de foras, comenti s’impestu de virus chikungunya, dengue e Zika.
Is tzìntulas Aedes intzimant maladias chi tenint acinnus grais o lèbius a segunda de s’impestu e de s’arrespusta individuali. Sa chikungunya intzimat callentura arta meda, doloris fortis a is giunturas e a is mùsculus, fait benni doloris de conca fortis e fintzas bessiri bubullucas in sa peddi. Sa dengue tenit is matessis acinnus ma in prus, candu pigat mali meda, fait fintzas perdi sànguini, ferrit a is òrgunus e ddus cumpromitit. Su “tifu itteroide” intzimat callentura arta, tirisia, emorragias e podit ferri issu puru a is òrgunus. Su virus Zika, si impestat is fèminas chi funt abetendi unu pipiu, podit fai nasci pipius cun disabilidadis grais, comenti po esèmpiu sa microcefalia. Su virus de su Nilo Ocidentali tenit is matessis acinnus de sa chikungunyae in prus, candu pigat mali meda, ferrit a su ciorbeddu e intzimat s’encefaliti e sa meningiti. Me in su 2022 su virus de su Nilo Ocidentali at impestau, in s’Unioni Europea, 1.133 personas. S’Itàlia at tentu su nùmeru prus artu de impestaus, est a nai 723, cun 51 mortus. In su matessi annu sa dengue at fertu 71 personas, pruschetotu in Fràntza e Ispànnia.
Po cumbati sa spaniadura de is tzìntzulas Aedes e prevenni is maladias atacadas de custa genia de baballoti dannàrgia, tocat a impreai mesuras de preventzioni e de cuntrollu sèrias. Is mellus mesuras de sighiri funt:
- no lassai in giru, o asumancu coberri, testus, cracidas, pingiadas cun acua aìnturu, ca is tzìntzulas faint is ous me is logus innui s’àcua abarrat firma;
- impreai produtus ecològicus po bociri is pantumas chi s’agatant me is logus cun àcua firma chi no fait a bogai;
- ponni tzintzuleras me is fentanas e me is gennas po no fait intrai sa tzìntzula in domu;
- impreai is produtus de potecaria chi no faint acostai sa tzìntzula;
- promovi s’informatzioni in contu de is perìgulus de is tzìntzulas Aedes, de is maladias chi spàniant e de is mesuras de preventzioni.
Massimiliano Meloni
