Oe apo tentu sa sorte manna de adobiare a un’òmine chi apo semper istimadu. Dd’ia fintzas arremonadu in s’esàmine iscritu pro su diploma, ca cando dd’aiant liberadu calchi annu prima fiat istada comente una liberatzione pro totus, pruschetotu pro nois giòvanos chi insaras fìamus iscoberrende s’importu de is deretos. Su risitu suo est fortzis su prus famadu de su mundu. De cando est essidu dae presone, su 11 de freàrgiu de su1990, a su mancu unu millione de fotografias ant ispartzinadu sa bisura franca e alligra de un’òmine giustu. Emmo, so faeddende de Nelson Mandela, una de cussas figuras eternas, un’ esèmpiu de tènnere in mente, chi at a sighire a donare ìnditos bonos a s’umanidade pro semper. Mandela est ascurtende·mì, sa cara sua parit de perda, is ogros castiende a tesu. E inghitzamus a faeddare. Issu est animosu, resonat cun fortza e craresa, nointames una vida difìtzile e tribuliada meda, renesset a ammentare acadessimentos e datas comente chi siat oe.
Salude Nelson, contamus a is ligidores nostros puru comente at coladu is annos de sa pitzinnia?
Salude a tue. Tando pro cumentzare deo mi naro Rolihlahla, est a nàrrere “cussu chi nde pesat problemas, avolotu”. Su nùmene Nelson mi dd’aiat postu sa mastra mea de iscola, Miss Mdingane. So nàschidu su 18 de trìulas de su 1918, in su bidditzolu de Mvezo a Umtata, in Sudàfrica. Babbu meu, Gadla, fiat sa ghia de sa gente sua, naramus de sa tribù. Sa famìlia nostra fiat imparentada cun sa famìlia reale Thembu. Ma a babbu dd’apo pèrdidu a s’edade de 9 annos e m’aiat pigadu a fìgiu de ànima unu reghente de is Thembu.
So andadu a un’iscola missionària, e posca apo istudiadu lege a sa Fort Hare University, ma giai in custos annos su naturale meu, de cussos chi punnant a èssere indipendentes, fiat istupende a foras. Tando aia lassadu s’universidade in su 1939 a pustis de unas cantas protestas de istudentes. In prus no aia bòfiu cojuare sa fèmina chi sa famìlia aiat seberadu pro mene, comente fiat usàntzia de fàghere, e aia detzìdidu de mi nde andare a bìvere in Johannesburg, rinuntziende, est craru, a is deretos chi tenia comente a ghia de sa tribù. Mi so torradu a pònnere a istudiare e in su 1942 fia abogadu.
Teniat una calchi idea de su chi at a èssere incapitadu a pustis?
A nàrrere sa beridade no aia mai pensadu de essire unu batalleri pro sa libertade, ca cando fia pitzocheddu su sentidu de libertade chi tenia fiat su de istare cun is amigos e caminare a pees scrutzos e de nadare in su riu bighinu a su bidditzolu meu. Non mi fia ancora acatadu de sa sidi de libertade de is frades e is sorres meos, de su pòpulu meu, de totu is pòpulos chi batallant pro is deretos insoro.
Comente est incapitadu? Comente dd’at cumpresu chi in sa comunidade sua is personas de colore teniant prus pagu libertade de is àteros?
Apo cumentzadu a mi nd’abitzare a s’universidade, luego etotu. E non pro ite fiant àteros a mi ddu contare, ma pro ite est acuntèssidu a mene…Is autoridades locales mi proibiant de fàghere cosas chi imbetzes is biancos faghiant. Cando mi so laureadu e apo cumintzadu a traballare comente a abogadu, mi so iscritu a unu movimentu contra a sa discriminatzione ratziale. Apo gherradu meda pro s’agualidade intre de nieddos e biancos.
Faeddamus de s’African National Congress, de cando est imbucadu in custu partidu polìticu.
Tenia 26 annos cando bi so intradu. Fiat su 1944 e apo traballadu meda cun s’amigu meu, Oliver Tambo, pro fundare sa “Lega pro sa Gioventude”. Est de insaras chi sa sidi mea de libertade est andada creschende. Smper de prus. Sende chi su 90% de sa populatzione sudafricana est niedda, amus chircadu de cuntrastare su partidu natzionale pro abolire sa polìtica insoro de s’apartheid.
Comente apo naradu bortas meda, so crèschidu cun s’idea de una sotziedade democràtica e lìbera in ue totus poderent bìvere unidos in paghe e cun oportunidades paris pro totus. Custa est s’idea chi apo semper portadu a dae in antis, e pro sa cale fia prontu a mòrrere, si esseret istadu de serbire.
Vostè at patidu pro custas ideas? Nd’at passadu meda…Pro non faeddare de is annos in prisone.
Sa prima borta chi m’ant postu in prisone, paris cun àteros 155 membros de s’ANC, fiat su 5 de mese de Nadale de su 1956. Nos teniant presoneris a “Robben Island”, un’ìsula a largu de Città del Capo. M’ant obrigadu a traballos fortzados in una pedrera. Bidu chi fia unu presoneri polìticu nieddu, tenia prus pagu “deretos” respetu a is àteros. Nos ant liberados in su 1961. Ma pagu tempus a pustis m’ant torradu a acorrare in galera e ddoe so abarradu fintzas a su 19 de freàrgiu de su 1990.
Unu tempus longu meda… Cando vostè fiat essidu dae galera, sa Repùblica Sudafricana e is Istados Unidos fiant intre de is paisos cun su nùmeru prus artu de esecutziones legales…Una de is primas cosas chi aiat fatu fiat istadu su de abolire sa cundenna a morte.
So semper istadu contra a sa pena de morte, ca est unu riflessu de s’istintu animale chi sighit a èssere presente in is òmines. No esistint proas chi sa pena capitale apat fatu smenguare s’inditze de delincuèntzia in perunu logu. S’ùnica cosa chi ddu podet fàghere smenguare est a tènnere unu sistema polìticu capassu de iscobèrrere e punire su crìmine comente si spetat.
E comente est incapitadu chi a pustis de bator annos dd’ant fatu Presidente?
M’ant fatu Presidente su 26 de Abrile de su 1994 cun sa primu eletzione parlamentare multiratziale de s’istòria de su paisu meu. Creo chi siat istadu su mamentu prus de importu de sa vida mea, ca mi so intèndidu capassu de donare a sa gente mea cussa cosa pro sa cale aìamus batalladu de semper: sa libertade! Ancora oe non renesso a contare cantu est istadu forte cussu sentidu.
Tando apo cumentzadu a traballare luego etotu, apo istituidu sa “Cummissione pro sa Beridade e sa Riconciliatzione” pro fàghere essire a pillu is violatziones de is deretos umanos chi aiant fatu is sustenidores e fintzas is oposidores de s’Apartheid intre de su1960 e su 1994. Apo incarreradu programas sotziales e econòmicos noos pro megiorare is cunditziones de vida de is nieddos in su Sudàfrica. In su 1996 apo promòvidu sa promulgatzione de una Costitutzione noa ascurtende su parre e sa voluntade de su pòpulu.
Difatis, in segus a custas fainas de primore, dd’ant donadu su Prèmiu Nobel pro sa Paghe in su 1996.
Emmo, est istadu unu reconnòschimentu mannu chi apo dedicadu a sa gente mea, pustis de annos in ue nos ant privadu de totu, pruschetotu de sa dignidade.
Isperamus chi nemos depat bìvere sena de dignidade e sena de is deretos. Gràtzias meda pro custa resonada.
Gràtzias a tie e a totu is chi sighint a batallare pro is deretos.
Manuela Ennas
