In is dies coladas, mentras fia in iscola pro unu laboratòriu in sardu chi pertocat is iscièntzias e bisongiaiat dare su nùmene a tres fundos chi amus prantadu in su giardinu de s’iscola. is pipios ant seberadu unos cantos nùmenes de iscientziados famados. Calicunu at fatu su nùmene pròpiu de sa fèmina chi apo a intervistare oe e depo nàrrere chi su sèberu de is pipios mustrat chi est connota fintzas intre de issos, chi faghet parte de su pensamentu insoro e chi podet èssere una ghia fintzas pro is prus piticos. Issa, fèmina autònoma e indipendente, est istada un’iscientziada chi at fatu unu tretu mannu, chi at portadu annoadura e melliorias mannas, cun istùdius e scobertas mescamente in su setore de s’astronomia e de sa fìsica. Ma sa cultura sua est istada gasi manna chi at fatu de custa fèmina una intre is professionistas prus sèrias e cumpetentes de s’ùrtimu sèculu, e chi at a tènnere semper de ite imparare a is generatziones noas. Mancu a ddu nàrrere, m’est isetende in unu de is Osservatòrios astronòmicos chi at ghiadu. Est issa, Margherita Hack.
Salude professora, gràtzias pro àere agatadu unu pagu de tempus pro custa intervista.
Eh…Su tempus, tue gei dd’as a ischire chi meda apo istudiadu e iscritu in contu de s’idea de su tempus. Nd’aiant giai iscritu poetes e filosofos, ma tocaiat fintzas a s’iscièntzia a spriculitare custu fenòmenu. E deo non mi so tirada agoa.
Emmo. Ma chie est Margherita Hack?
Duncas so nàschida in Firentza in su 1922.A babbu meu ddi naraiant Roberto, fiat de religione protestante, traballaiat comente a contàbile. A mama mea ddi naraiant Maria Luisa, issa imbetzes fiat catòlica, diplomada a s’Acadèmia de bellas artes, traballaiat comente miniaturista in sa Galleria de arte de is Uffizi. Ambos non fiant cuntentos de s’apartenèntzia religiosa insoro e ant cumentzadu a sighire is dotrinas teosòficas,donende fintzas una bisura diferente a s’nnèstriu meu. Fiant annos difìtziles, cussos de su su regìmene fascista de Mussolini. Issos sunt istados vìtimas de discriminatzione pròpiu ca non cheriant aderire a su regìmine. Teniant ideas foras de su comunu, fiant vegetarianos pro nàrrere e m’ant trasmìtidu meda de custas ideas.
Vostè puru est vegetariana berus?
Gei ddu creo, mai mandigadu petza. Vegetariana pro nàschida. Dd’apo semper naradu e ddu torro a repìtere immoe, non dia pòdere mai mandigare un’animale, ca cheret nàrrere a privare de sa vida un’èssere chi in antis nadaiat, bolaiat o curriat, petzi pro ddu pònnere in su pratu. Pro non faeddare de is tribulias chi patint is animales in gàbbia, o pesados in allevamentos, ca ddos faghent bìvere in manera fea, contras a sa naturalesa de is cosas. Si unu istimat sa vida, su bene, sa libertade, sa giustìtzia, si unu traballat pro unu mundu mègius sena prus violèntzia, sena prus dolore, comente podet pensare de papare is animales? Comente podet cunsiderare legìtimu a mandigare is partes de una creadura assimigiante a nois? Comente podet atzetare chi una creadura, comente a unu cuaddu, unu boe, unu pugione bèngiat allevada petzi pro èssere ochida?
Su de èssere vegetariana non dd’at istrobbada de pratigare prus de unu isport?
Nossi, antzis creo chi m’apat agiudadu. In is annos de s’Universidade, cando studiaia fìsica, apo fintzas bintu is campionados universitàrios. Però deo mi so semper allenada a sola, incapas cun un’allenadore dia àere pòdidu fàghere de prus. E so sempere andada in bitzicleta, m’at sempere donadu unu sentidu de libertade.
At naradu chi sa famìlia sua fiat religiosa meda, imbetzes vostè pro nudda?
Sissi, deo so atea, non creo in Deus o in àtera cosa chi ddi potzat assimigiare. S’òmine at semper tentu custu bisòngiu de immortalidade, de pensare a unu mundu a pustis de sa morte, de cumprèndere cosas medas chi s’iscièntzia non renesset ancora a acrarire, duncas Deus est un’imbentu, chi in calchi manera ispiegat totu, chi donat consolu, ispera pro una vida eterna, in ue torrare a agatare is caros. Totus cosas chi a beru, a pàrrere meu, non tenent peruna base iscientìfica.
Però vostè at semper crètidu in is isteddos?
Nois tenimus un’orìgine comuna, semus totus fìgios de s’evolutzione de s’Universu, de s’evolutzione de is isteddos, e duncas semus a beru totus frades. Semus fatos de sa matèria chi s’agatat a intro de is isteddos, totu is elementos, de s’idrògenu a s’uràniu, sunt su resurtadu de is reatziones nucleares chi acontessent in is supernoas, est a nàrrere cussos isteddos meda prus mannos de su Sole, chi a s’acabbu de sa vida insoro iscòpiant e ispartzinant in s’ispàtziu su resurtadu de totu is reatziones nucleares acontèssidas in cue a intro. Nois semus a beru fìgios de is isteddos, no est una cantzone petzi.
Vostè pensat chi esistant àteras formas de vida in sa galàssia?
Deo penso chi giai ma is distàntzias intre nois e custas formas de vida sunt aici mannas chi a tènnere una relata est una cosa impossìbile. Diat tocare a suberare sa lestresa de sa lughe, e pro immoe non bi semus renèssidos. Tando is biàgios interstellares mègius a ddos lassare a sa fantascièntzia e a non cunfùndere is cosas.
A pàrrere suo, in su mundu de s’iscièntzia, a is fèminas sighint a ddas ischerriare respetu a is òmines?
Chircadoras fèminas bi nd’at medas e sunt capassas. Ma dipendet de issas, depent pretèndere reconnòschimentu pro is fainas insoro. Bisòngiat de cumbatere in sa vida, fintzas in s’iscièntzia, fintzas in famìlia ca tocat de aguantare su pesu. Sunt is fèminas chi ddu depent pretèndere, ca a su mundu chi tenet prus pagu deretos si ddos depet conchistare.
Tando ddi torro gràtzias e dda lasso sighire a istùdiare
Gràtzias a tie e sighide a pònnere in mente a s’iscièntzia.
Manuela Ennas
