Custa chida, sende chi mancat de a veras pagu a s’esàmine de diploma pro medas istudiantes, apo chèrfidu torrare a custa chistione e proare a addobiare a un’àteru intre de is mannos de sa literadura italiana, istimadu meda fintzas dae giòvanos chi ddu istùdiant in s’ùrtimu annu de s’iscola. Est unu poeta mannu e depo nàrrere chi una de is suas est sa poesia chi prefèrgio, intre de is medas chi m’acumpàngiant de semper. In pare a issu amus a cumprèndere mègius is mamentos prus de importu de sa vida sua de artista, colada in sa chircha fetiva de una poetica, de unu linguàgiu capassos de contare s’esperièntzia, de s’acostare casi a sa mùsica e de si nche istesiare dae ogni forma de retòrica. Dd’ant fintzas donadu su Prèmiu Nobel pro sa literadura chi issu at retzidu cun cussa modèstia chi est semperistada unu piessignu de su naturale suo. M’est abetende in unu logu nòdidu, cara a su mare de is Chimbe Terras, passillende in mesu a matas de limone, de tiria, de èlighe. Est issu emmo, Eugenio Montale.
Salude. Ite ispantu custu logu…
T’agradat? Unu logu de maja. No est pro nudda chi torrat semper in is poesias meas…
Chi vostè est de acordu dia cumentzare pròpiu de is faeddos de cando a Stoccolma, dae in antis a su Re de Svètzia, at retzidu su Prèmiu Nobel su 10 de mese de Idas de su 1975. Ddos bolimus ammentare?
Mancari siant colados una bella pariga de annos gei mi ddos regordo bene: “Apo iscritu poesias e pro custu m’ant premiadu, ma so istadu fintzas bibliotecàriu, tradutore, crìticu literàriu e musicale e fintzas disocupadu ca non fia fidele a unu regime chi non podia amare…In ogni manera , m’agato inoghe ca apo iscritu poesias, unu produtu chi non serbit a nudda, ma no est noghile e custu est unu de is tìtulos suos de nobilia”. Totu su chi m’est incapitadu no est chi esseret unu meressimentu meu, dd’apo semper chircadu de dd’acrarire, faghende, cando podia, unu passu agoa.
Emmo, ddu fia narende in antis chi sa modèstia sua est famada e apretziada de totus, cantu s’abilesa chi at tentu a manigiare faeddos de una bellesa rara, chi ancora oe renèssent a ispantare, fintzas is generatziones noas. Ma sighat a nos contare de vostè.
So nàschidu in Gènova su 12 de santugaine de su 1896 . Babbu meu cummertziaiat produtos chìmicos. Deo fia s’ ùrtimu de ses fìgios. Is annos de sa pitzinnia e de sa gioventude ddos apo passados intre de Gènova e de sa bidda de Monterosso, in is Chimbe Terras, in ue sa famìlia mea fiat acostumada a colare is fèrias.
Apo istudiadu a s’istitutu tècnicu cummertziale e apo pigadu su diploma de Ragionieri in su 1915. Però mi nde fia abitzende de tènnere prus interessos literàrios chi no àteru. Andaia meda a biblioteca e mi praghiat a ascurtare is letziones privadas de filosofia de sorre mea, Marianna. Apo inghitzadu a istudiare a solu literadura e limbas istràngias, mi fia amachiadu pro Dante Aligheri, passaia oras e oras subra is òperas suas.
Sunt is annos de sa Primu Gherra Manna…
Emmo, deo fia intradu in s’Acadèmia Militare de Parma e apo connotu sa gherra de acanta. Pro sorte manna nde so essidu biu e in su 1920 m’ant cungedadu. Cussa gherra mi dda so portada a intro pro semper, sa gherra no est cosa de ismentigare. S’apicigat a sa vida, comente un’àtera pedde. De seguru sa gherra m’at fatu prus tristu de su chi giai deo fia pro naturale. Apo semper pensadu chi in mene esistiant resonas fungudas pro custos sentidos de disaura chi intendia, resones chi andaiant ultres custos acadessimentos. M’est semper mancada sa capatzidade de adatamentu, siat psicològicu siat morale, chi est parte de cussos naturales introspetivos, unu piessignu de is naturales poèticos. Mi nche pòngio in mesu mancari non sia unu mannu, ma chi bos bi pensades, sa majoria de is poetas, tenent una bisione pessìmistica de sa vida. E cun sa poesia chircat sa bia pro ddi parare fronte.
Est pustis de sa gherra chi at cumentzadu a frecuentare is tzìrcolos culturales?
Sissi, mescamente cuddos de Gènova e de Torino puru , in ue apu traballadu paris a Gobetti. Naramus chi una bortada de importu a sa vida mea si dd’apo donada in su 1927, cando mi nche so andadu a istare in Firentza. Cussa tzitade est semper istada de importu pro sa literadura italiana, a parte sa chistione de Dante chi est subra totu s’àteru, in cussos annos fiat unu logu de annoadura pro sa poesia puru. Si pensamus a is primas poesias de Ungaretti pro Lacerba, o a poetas comente a Cardarelli e Saba chi is editores fiorentinos aiant acollidu cun favore pro ddos imprentare…Naramus chi sa tzitade fiat ghetende fundamentas culturales noas chi mancu sa tzensura fascista diat àere pòdidu firmare.
Vostè at tentu una relata manna fintzas cun sa mùsica berus?
Emmo, finas de cando fia piticheddu. Apo tento un’amore pro s’Òpera e apo istudiadu annos medas cun su disìgiu de devènnere barìtonu. Ma cando su mastru meu aiat lassadu custa vida, deo mi so firmadu de istudiare, non bi renessia prus. E posca est lòmpida sa poesia, e sa pintura a mi fàghere cumpàngia. Sa mùsica dd’apo chircada in is faeddos, e cun is faeddos de fàghere mùsica. Sunt totus formas de arte chi agiudant a bìvere a chi, incapas, non tenet una vida, gasi comente dda intendet su parre comunu.
Torramus a duncas a sa poesia…a s’òpera Ossi di Seppia
M’ant semper naradu chi fia unu tìtulu forte, de cussos chi funtzionant. Deo dd’apo seberadu pro sa fortza de custu ossu de sa catzola de mare, chi agatamus in sa plaja, unu sìmbulu pro mene, una metàfora de sa cunditzione de s’òmine, chi est faghende·sì semper prus pòbera. Sa beridade est chi s’òmine non podet fuire a sa tribulia. Est in sa sorte de ognunu de nosu, de is animales, de is matas, de totu su chi est de custu mundu. S’òmine diat renèssere a non si smenguare a cussu ossu, a torrare in su mare cun totu sa lughe chi leat dae foras, prus biatzu e cun prus cuscièntzia.
Maistru, nos depimus saludare ma chi mi donat su permissu, mi diat pràghere a ddi donare su bratzu pro calare in custa scalera…
Emmo, no creo chi Drusilla siat gelosa, cun issa nd’apo caladu unu milione…
Manuela Ennas
