Pro custa annualidade de su bandu regionale Imprentas pro s’impreu de su sardu in is mèdios massivos, amus detzìdidu de crèschere is rubricas dedicadas a sa limba nostra. Ultres a Lapis amus a tènnere difatis “Fillu de chini ses”, una rubrica chi pro mèdiu de sa tènnica giornalìstica de is “intervistas impossìbiles” nos at a fàghere iscobèrrere o connòschere mègius unos cantos personàgios. Pro inchingiare sa rubrica, bidu chi in s’annu agigu coladu amus tzelebradu su de seteghentos anniversàriu dae sa morte de Dante Aligheri, provamus a intèndere ite nos at a contare unu babbu mannu de sa literadura mondiale…
Salude a vostè, Summu Poete, intre de is mannos de totu is tempos!
Salude, ddi torro gràtzias pro m’àere cumbidadu, ma non so gasi mannu comente est narende. A bortas, a pustis de setighentos annos, mi pregonto ancora comente siat acòntessida totu custa glòria.
Su de vostè est unu poema allegòricu-didascàlicu chi at marcadu su tretu de sa literadura mundiale, est de seguru unu capolavoru de sa literadura.Comente seis renèssidu a realizare un’òbera gasi manna, ispantosa e ùnica?
A bortas mi ddu pregonto deo etotu! De seguru apo fatu a manera de ddi dedicare ogni alentu, ogni pensamentu e istùdiu fungudu, ogni die de sa vida mea. Su poema dd’apo iscritu in tertzinas, est a nàrrere in curbas de tres versos cadauna, dd’apo assentadu de 100 càntigos in totu, partzidos in tres Càntigas– Inferru, Prugadòriu e Paradisu . Tenet1 sa bellesa de 4.233 versos endecasìllabos, est a nàrrere, fatos de ùndighi sìllabas, ma non chèrgio fàghere una letzione de mètrica. Pro cussu ddoe sunt is professores…
Bi sunt chèrfidos annos meda pro lòmpere a s’ùrtima paràula de sa de tres Càntigas. Pro totu e tres is Càntigas s’ùrtimu fueddu chi apo seberadu est “isteddos”: in s’Inferru naro chi “semus essidos pro torrare a bìdere is isteddos”, in su Prugadòriu naro “Pro artziare fintzas a is isteddos” e in Paradisu “ S’amore chi movet su sole e is àteros isteddos”.
Cale est su segretu de custa renèssida?
Deo non mi chèrgio leare totu is meressimentos ca creo chi calicunu m’apat agiudadu a lòmpere custu resurtadu! A solu non dia èssere mai renèssidu a tantu. Mancu in is bisos prus bellos…In prus apo tentu unu maistru mannu, Brunetto Latini, unu de is òmines prus abistos e intelligentes de Firenza.
Cale est istada sa tarea berdadera de su cumponimentu bostru? Vostè dda teniat giai crara cando at cumentzadu?
Sa Cummèdia mea chircat de èssere unu biàgiu profetosu pro ogni cristianu cara a sa sarvesa e a su mundu de Deus. Cando dd’apo inghitzado, resones nde tenia medas, ma no isco cantu mi esseret crara sa tarea.
Apo tentu una vida treulada. In su 1290, a pustis de àere pèrdidu a Beatrice, morta giòvana,. apo tentu annos de abbolotu, cun pensamentos e peleas mannas. Mi fia pèrdidu pro neghe de su dolore. Custu biàgiu est istadu comente a una sarvesa pro mene. E duncas apo pensadu chi poderet èssere de agiudu a is àteros puru.
Berus est, comente at contadu un’àteru iscritore famadu, Giovanni Boccaccio, chi vostè tenet una memòria manna? Ite nos podides nàrrere de custa virtude?
No isco chi siat gasi manna. In s’època mea, però, tocaiat a istudiare meda matèrias comente a teologia, filosofia, fìsica, grammàtica, retòrica. E su de ammentare fiat una cosa de fundamentu, naramus chi non si nde podiat fàghere de mancu. Sa memòria fiat comente a un’ arte de pònnere in pràtiga, e in prus, unu trastu pro giare òrdine, ca fiamus semper chirchende de cumprèndere s’òrdine de is cosas. In cussos tempos non teniamus totu is informatziones chi tenides immoe bosàteros, sa scièntzia depiat fàghere ancora unu tretu longu. In prus sa memoria tenet unu ligàmine fungudu cun sa poesia, su ritmu chi donat sa mètrica faghet prus simple sa capatzidade de ammentare. Custu nos dd’ant imparadu is antigos, in antis meda dae mene.
Dante, durante su biàgiu suo cale est istadu su personàgiu chi bos at fatu prus a tìmere?»
Incapas est istadu Caronte. Issu faghiat passare is ànimas dannadas e de is mortos a s’àtera parte de su frùmene Acheronte…fiat lègiu de tìmere, teniat pilos e barba biancos e una pariga de ogros chi portaiant fogu aìnturu, totu rujos a inghìriu.
E a die de oe, ite cosa est chi podet fàghere a tìmere s’òmine?
De seguru no est Caronte! Deo penso chi in su mundu de bosàteros ddoe siant cosas medas de tìmere…Su pagu respetu pro is àteros, s’impestadura de s’ambiente, una polìtica pagu atentzionada a sa salude e a sa vida de is òmines, s’afròdiu de poderiu, e mescamente mancat sa fide, sa chi imbetzes nos agiudaiat meda a crèere in su benidore.
Bidu chi at arremonadu a is polìticos…in cale girone de s’Inferru diat tocare a ddos pònnere?
De polìtica nd’apo iscritu, is crìticus literàrios ant definidu calicunu de is càntigos pròpiu “polìticos”. Ma in contu de is polìticos de oe, no isco…Custa est una pregonta tropu difìtzile, mancari nde torramus a faeddare un’àtera borta ca tocat a bi meledare bene. Fortzis diat serbire unu girone nou pro issos…
In antis de s’arribu de trastos modernos – comente a sa televisione, a is telèfonos e a is elaboradores –pruschetotu in sa terra de vostè, sa Toscana, sa gente, dae in antis sa tziminera, passaiat su tempus retzitende is versos de s’Inferru. Inoghe puru in Sardigna calicunu at bortadu in sardu sa Cummèdia bostra e andaiat de bidda in bidda a dda retzitare A l’ischides?
A nàrrere sa beridade custa boghe m’est lòmpida e sa cosa mi prenat su coru de orgòlliu. Isco puru de calchi bortadura in sardu, mi diat pràghere a dda lèghere. Incapas diant pòdere impreare is trastos digitales pro dda fàghere connòschere de prus e mancari dda potzo agatare deo puru in sa “retza celeste”.
Sulenu Dante istimadu, immoe faghent cussu puru e sa Cummèdia bostra gei dd’istudiant in totue. Chi nde tenides pràghere bos potzo intregare calchi giassu internet in ue bos torrant onore.
Gràtzias, mi dd’apo a averiguare cun pràghere. Tanti tempus gei nde tèngio
Tando a luego, e gràtzias meda pro custu arresonu
Manuela Ennas
