Su virus de ‘s’ispagnola’ lompet in Europa in su beranu de su 1918 batidu dae is trupas americanas chi partetzipaiant a sa Gherra manna. Sa nova de s’epidèmia terrorosa benit censurada dae s’imprenta e nde faeddant pro primos is giornales ispagnolos bidu chi s’Ispagna no est in gherra e non pràticat sa censura de gherra. Est pro custu chi sa pandemia est connota comente a “ispagnola”. De datos tzertos no nde esistent, ma si faeddat de unu milliardu de personas ismalaidadas e nessi 50 milliones mortas in su mundu.
In Itàlia is casos morte atzertados pro s’influèntzia sunt istados 274 mìgia in su 1918, 32 mìgia in su 1919, 24 mìgia in su 1920 pro una summa de 330 mìgia ma a nàrrere sa beridade no at mai fatu a contare cun seguresa su nùmeru de is mortos pro s’impestu. S’impedimentu mannu in su contu de custu acadessimentu arrorosu est su bòidu mannu de documentos pùblicos e privados, comente chi sa morte pro s’epidèmia siat istada burrada dae sa memòria, pro fàghere logu a su sacrifìtziu de àteros meda, rùidos pro sa pàtria in gherra.
In Sardigna, pro cantu faghet a lèghere in is crònacas locales de is cuotidianos, s’epidèmia arribbat in Casteddu in su beranu de su 1918 ma a comintzu non pròvocat vìtimas. Su peus est arribadu in atòngiu, intre de cabudanni e santugaine, faghende mòrrere deghe mìgia personas in is ùrtimos meses de s’annu e asumancu àteras tres mìgia in is duos annos imbenientes. Inoghe dd’aiant postu “callentura ispagnola”, mancari chi non benneret dae s’Ispagna, ma dae s’Àsia, cun probabilidade manna dae sa Tzina, e chi si esseret giai isprata in Europa e in su restu de s’Itàlia.
Giai in sa metade de cabudanni is prefetos de Casteddu e Tàtari obrigant a denuntziare is casos de influèntzia. Teniat un’iscussu curtzu, difatis ddi naraiant “callentura de is tres dies” ma a dolu mannu sa majoria de is bortas donaiant istorbos prus mannos a s’aparatu de respirare chi a s’ispissu fiant cajone de morte, ca no aiant ancora agatadu meighinas bonas a ddos sanare. Sa racumandatzione chi faghent is dotores est de istare a tesu de is logos de impestu, de si samunare is manos, sa buca e su nasu a s’ispissu. Calincunu cussìgiat de pònnere vasellina in is càrigas pro non lassare imbucare mìcrobos.
Is curas sunt mescamente a base de tintura de òpiu canforau e de àcidu fènicu. In ispidale si pràticant punturas de cànfora ùtiles pro sa tussi, sieru antipneumocòcico pro reduire s’arriscu de purmonite, e fènolo e mentolo pro allebiare su dolore de gùturu. In cussas dies de s’epidemia totus chircant su chinino, nointames is dotores apant acraridu chi sa meighina non bàgiat pro s’influèntzia. Luego su chinino spàciat a disacatu de is malàidos de malària.
Naschent comitados formados dae dutores militares, istudiantes de meighina, infermieris, preìderos e maistros, chi chircant de pienare is bòidos lassados dae is imbiados in zonas de gherra. Is fèminas puru sunt pin primu lìnia in sa chirca de agiudos pro is malàidos bisongiosos. Is giornales sighint a negare chi s’epidèmia difùndida in totu s’Europa siat grae meda, ma in su matessi tempus tocat a crastinare s’abertura de is iscolas elementares e benint proibidos is tropèlios de gente. Is festas de su patronu ddas annuddant e si cussìgiat de reduire sa frecuentatzione de teatros e locales tzinematogràficos.
Cun su colare de su tempus, s’àtuant àteras règulas chi mudant fintzas is relatas sotziales comente su fàghere bìsita a is malàidos, su donare is condulèntzias, su leare parte a sposòrios e interros. Fintzas is abbratzos, is basos e is istrintas de manu sunt postos a bandu. A santandria sa maladia incumentzat a si firmare, pro sessare a s’acabbu de su freàrgiu imbeniente. In Casteddu si disponet s’abertura de is iscolas de ogni òrdine e gradu pro su 21 de santandria. A Tàtari is istitutos iscolàsticos torrant a abèrrere su 2 de mese de Idas e a in Nùgoro su 9. A totu is dischentes ddis faghent una bìsita in antis de èssere ammìtidos a is letziones. Custu chistionu est petzi s’inghitzu pro fàghere a cumprèndere comente s’impestu, in cussos annos, apat contribuidu, paris cun sa gherra, a ingendrare unu disacatu demogràficu, econòmicu e sotziale in s’ìsula nostra.
Manuela Ennas
