A pustis de is ùrtimus annus de apedèmia, torrat a Casteddu sa traditzioni de sa Ratantira, est a nai sa cambarada de genti acarotada chi po Carnovali andat a ingìriu in is apendìtzius stòricus e si spàssiat faendi sonu cun tamburus, sonetus e pratus e cantendi sa cantzonedda “cambara cambara cambara e macioni, pisci urrè, sparedda e mummungioni”. De su significu de su Carnovali casteddaju e fintzas de sa relata chi tenit cun su Carnovali europeu, nd’ant scritu studiosus meda comenti Fara, Toschi, Alziator, chi s’ant lassau scritus utilosus po cumprendi mellus is arreìxinis de custa traditzioni e su significu prus fungudu de custu perìodu de s’annu. Po primu cosa tocat a nai chi in Casteddu su Carnovali ddu festànt su Giòbia de is Gopais, est a nai su de tres de s’ùrtimu giòbia de tempus de Carnevali, su Giòbia de is Gommais, su de duus de s’ùrtimu giòbia, su Giòbia de lardajolu e su martis de coa. Sa domìniga a pustis, fiat sa de segai is pingiadas, mancai fessit giai cumentzada sa Carèsima.
Is màscaras de Casteddu funt diferentis meda de is chi seus acostumaus a acostai a su Carnovali in Sardìnnia e tenint piessignus prus modernus acapiaus pròpiu a sa vida in tzitadi. Ma calis funt o est mellus a nai, calis fiant is màscaras prus famadas de su Carnovali casteddaju? A aberri is afestadas de su Carnovali fiat sèmpiri su bandidori, chi andàt de arruga in arruga, acumpangiu de sa Ratantira, a ghetai su bandu po cumbidai totus a liai parti. Una de is prus màscaras de importu fiat sa panetera chi arrapresentàt una fèmina de cussas bucamalas, atzuda, linguda, e cràstula chi sciat totu de totus, ca insaras is paneteras andànt de domu in domu a fai su pani, in antis de sa lòmpida de is forrus pùblicus, e faiat su porta e biti. Fiat a bistiri de Biddanoa o de Sant’Arènnera, cun una carota in faci, una mantìllia arrùbia, una fardeta longa e asula e su deventali biancu. Un’àtera màscara famada fiat su dotori chi arrapresentàt naraus su mèigu ma fintzas su professori, su scìpiu, su studiau: fiat totu cuncordau, a giacheta e cartzonis nieddus, a corpetu de velludu.
Firmàt sa genti peri bia, pruschetotu is piciocas, po ddi donai un’arretzeta chi perou a su sòlitu fiat prena de fueddus malus e pinturas trasseras. Is piciocas si nci fuiant luegu etotu po no intendi is fueddus sbucaciaus e sa genti invècias ddu sighiat po scracaliai e po si spassai. Un’àtera màscara befiana e bantaxera, bona a fai arriri meda cun contixeddus e fàulas, fiat su seddoresu chi arrapresentàt su majolu, est a nai unu piciocu beniu de is biddas in tzitadi po studiai chi acostumàt a fai su serbidori e a ndi bogai sa conca de su sacu. Un’àtera màscara fiat sa fiuda, una fèmina trista, totu tribuliada e afrigida, bistida de nieddu, totu prangi-prangi po su pobiddu mortu de pagu tempus. In cò portàt unu fillixeddu fatu de tzàpulus, anninniendi-ddu ma dònnia tanti si fìrmàt po intonai anninnias totu prenas de fueddus malus po fai arriri sa genti. Nci fiat puru su piscadori, a giacheta niedda, cartzonis arrùbius e berrita, unu faulàrgiu sbucaciau, chi fueddàt ammesturendi sardu e italianu po contai spantu de su piscau e de sa bèndida. Un’àtera màscara fiat sa gatu, trogada cun unu lantzolu fintzas a conca. Sa gatu bessiat a cambarada, melendi, totu a carìnnus e allosingendi-sì a sa genti pròpiu comenti faint is pisitus, acabbendi-dda perou a scarrafiai e a mossiai. Nci fiant puru is tiàulus, totu bistius de arrùbiu, cun corrus e aràngius apicaus apitzus , una coa longa e una màscara niedda. Issus puru bessiant a cambarada manna, curri-curri, a brìnchidus e a tzèrrius po fai a timmi a sa genti e ndi dda fai atzicai totinduna. Nci fiant puru su macu , s’arregateri, su moru , su paliatzu, sa dida, su sabateri e àteras ancora. Su ritu de Carnovali acabbàt su martis de coa cun su protzessu a rei Canciofali e su fogadoni po dd’abruxai. Canciofali podeus nai chi arrapresentat una genia de contramazina po totu is malis chi afligint sa comunidadi e su de dd’abruxai est sa manera de nci ddus stesiai cun sa spera de torrai a bivi sulenus. E pròpiu comenti si contat Francesco Alziator in “La città del Sole” is màscaras dd’acumpangiànt narendi “Est mortu Carnovali, Scanciofau, Imbriagoni! Zum! Zum! Zum!”.
Manuela Ennas
