Si nd’est andada sa cida passada Maria Lai. Nàscia in Ulassa, teniat norantatrès annus e una grandu abilesa in su contai paristòrias e contàssias. Che sa genti de bidda sua.
Ca in sa bidda de s’Ogiastra, logu arricu meda de contus e istòrias, gianas e crabiteddas, perdas e telàrgius, unu Deus sbeliau nci dda iat betia su bintiseti de su mes’‘e cabudanni de su 1919. Pipia de coru e de grandu pantàsia, iat sighiu is àndalas atrotiadas de is montis, aundi unu scusòrgiu mannu iat agatau: s’Arti.
Ca Maria Lai, una de is artistas cuntempurànias prus de importu esti.
De s’Ogiastra ndi fiat lòmpia in Casteddu chi picochedda ancoras fiat. Sa fortuna iat tentu de atobiai a Sarbadori Cambosu, chi traballàt cumente professori de lìteras in iscola. A pustis, iat cumentzau a sighiri is letzionis de Frantziscu Ciusa e de Gerardo Dottori. Lassada sa capitali sarda si ndi fiat andada a Romas e a Benètzia puru. In custas tzitadis iat atobiau a genti che Marino Mazzacurati, Arturo Martini e Alberto Viani, artistus e maistus de importu. Ma a Giusepi Dessì puru chi biviat in sa capitali d’Itàlia, acantu a sa domu de s’artista ulassesa.
Pintàt e traballàt sa perda e sa linna. A pagu a pagu, sighendi is trumbullus de s’ànima sua, iat inghitziau a criai unu mundu artìstigu chi teniat unu limbàgiu nou, bessiu a pillu a pustis de una busca pissicològiga e-d esistentziali chi is fèminas de cabali sceti arrennescint a-d aguantai.
Aici fiant nàscius is panis e is telàrgius, is lìburus e is telas cosidas chi contànt istòrias antigas, che cuddas chi una borta is prus sàbius contànt acantu a is forreddas. Ma s’artista contadora no si fiat firmada, sighendi s’arruga de s’Arti e torrendi sùlidu a unu mundu sempri prus atesu de sa pantàsia.
Fintzas a candu s’arruga si fiat furriada a tipu trenu, parendi-sì in sa statzioni de s’Arti a is peis de Ulassa: sa bidda de is domus acapiadas e assogadas a frocus asulus a su monti; de su sciacuadroxu bèciu aundi si podint ascurtai is boxis antigas de is fèminas a mucadori; de is crabitas cossidas chi brincant me in is murus; de is cocas chi bolant giogendi.
Sienda manna po is sardus e is tzitadinus de totu su mundu, logu chi a cumprendi no fait cun s’arrexonu sceti, ca, in custa terra disisperada, no podeus bivi sentz’‘e Deus o sentz’‘e s’Arti. Custu puru si ddu at contau tzia Maria Lai.
Càralu Mulas
(Màgini: Maria Lai, autori Damiano Rossi, Wikipedia CC)
