Una disamina approfondita sulla crescita (e sui suoi limiti) dell’Isola con “numeri, cause, suggerimenti”. È questo il tema centrale del libro “Lo sviluppo in Sardegna: un flop?”, curato dall’esperto Antonio Sassu – con l’apporto di Paolo Fadda e Antonello Angius – che sarà presentato venerdì 12 gennaio alle 18 alla Camera del lavoro Cgil di Cagliari, in viale Monastir 15. Alla presentazione parteciperanno, oltre all’autore, l’esperta di sviluppo locale Carla Locci e il segretario generale della Camera del lavoro Carmelo Farci. Di seguito, pubblichiamo un intervento di Enrico Lobina a corredo della presentazione.
Ediesse at de pagu pubricau su studiu de Antoni Sassu, preparau imparis cun Antonello Angius e Paolo Fadda. Su tìtulu est “Adelantamentu de logu in Sardìnnia: una derrota?”. Antoni Sassu, professori connotu de polìtica economica in sa universidadi de Casteddu, est stètiu po cuàturu annus (1994-1998) assessori arregionali de su bilanciu. Pustis at sètziu in su Consillu de Aministratzioni de su Bancu de Sardìnnia, finsas a nci bessiri Presidenti de su Bancu (2001-2007).
Est stètiu òmini de importu in Sardìnnia, mescamenti in sa polìtica e in s’universidadi.
Oi teneus a una parti su governu sardu (Pigliaru e amigus) chi presentant sempiri su pròpiu pensamentu “neo-liberista”: su tzentru de totu est sa “competividadi”, “sa capacidadi de bendi aforas”, is “profetus comparaus”. A s’atra parti abarrat chini s’acatat ca sa diferèntzia aintru de is logus est manna meda, e chi sa poberesa est amanniendi, perou no arreconnoscint ca sa manera de produsi est su problema, no sceti custu o cust’atru arrogheddu de cosa. Su lìburu de Antoni Sassu assumancu serbit po strecai sa fufa apitzus de una teoria chi medas ant istimau (deu puru): s’adelantamentu de logu.
S’adelantamentu de logu est mortu. Po su chi at studiau Antoni Sassu, e chi ammostat, s’adelantamentu de logu no at arrennesciu a fai movi is arrodas isperadas. A s’imbressi, sa cunfiantzia de su pòpulu cunfroma a s’aministratzioni pùblica at smenguau. Depeus nai chi Antoni Sassu at tentu coragiu a nai, po essempru, ca s’adelantamentu de logu at sciusciau is comunidadis invecias de ddas ponni apari. S’adelantamentu de logu at pratziu. Sa circa de Antoni Sassu partit de su 1992, candu sa Cascia de su Mesudì at disparessiu. Est a nai ca ant postu in d-unu cadasciu una manera de arresolvi sa chistioni de sa diferèntzia de arrichesa antri su cabu de susu e de giossu de Ítalia (sa Sardìnnia est in su de giossu). Sa manera fiat una manera “centralista” e inoi at portau su “pranu de nascimentu torra”, cun d-una bisura de s’artu a su basciu (top-down). Pustis de su 1992 at stètiu mollada po una bisura de su basciu a s’artu (bottom-up).
Su lìburu studiat una parti manna de is polìticas, is pranus, is progetus chi, infatu a su “adelantamentu de logu”, funt nascius in Sardìnnia in is ùrtimus 25 annus. De sa “programmatzioni cuncordada” a is “patus de logu” e medas atrus nòminis simbillantis, finsas a LEADER, s’instrumentu pensau poi is areas de sartu.
At essi bellu chi su lìburu fessit aumpangiau, in custus mesis, de circas simbillantis po is programas chi no funt stètius studiaus de Antoni Sassu. Po essempru, totus is programas de is “fondi strutturali” (2006-2006, 2007-2013 e imoi 2014-2020) podint essi studiaus in d-una manera prus funguda.
No mi nci pongu po imoi a analizai dònnia capitulu, de unu lìburu chi merescit sa ligidura, perou bollu sotulineai s’arresurtau: de una bisura econòmica su smenguamentu de sa diferentzia de arrichesa aintru logus no at acontessiu. Po su chi pertocat sa “efficienza” e sa “efficacia”, ddoi at stètiu una derrota manna.
In su lìburu, medas bortas de manera crara, si scriit de sa farta de una bidea comuna, chinichisiat su sogetu: is chi tenint is siendas e is chi in d-unu logu nci bivint o funt aministradoris. No seus fueddendi sceti de su chi ddi nant “capitale sociale”, ca est stètiu contau medas bortas cun d-una bisura scientifica. Su chi ammancat est un’anima, unu progetu de pòpulu po su pòpulu, chi donniunu potzat arreconnosci. Unu progetu chi meresciat sacrifitzius.
Ita bolit nai? Su tzentru de sa chistioni sarda est innoi. Sa Sardìnnia est comenti a una mata, chi tenit su truncu perou is cambus no crescint, poita is arrexinis ant disparèssiu. Frimmaisì a pensai unu momentu: giai ca su lìburu, comenti totus is lìburus de s’universidadi, est in italianu e no in sardu, bolit nai ca ant segau is arrexinis. Sa chistioni sarda, sa soberània, no est su folklore. Sa chistioni sarda funt is arrelatas de poderi, de egemonia e subalternidadi, de una cultura e una bisura econòmica a s’atra.
Sa primu republica, strecada aintru sa gherra frida e su partidu comunista chi boliat modernizai s’Italia pesendi-nci is italianus, est acabada de meda. Si ndi boleus acatai?
Su capitulu scritu de Paolo Fadda “Essemprus de adelamentu de logu in Sardìnnia” pertocat su “adelantamentu de logu” antis de su adelantamentu de logu, est a nai antis de su pranu de nascimentu torra de is annus cincuanta. Antru s’acabu de s’otuxentu e sa primu metadi de su noixentu at nasciu a at cresciu una burghesia sarda chi traballàt pruschetotu po sa Sardìnnia. Chi nci fiat stètiu unu stadu a dda agiudai, oi sa stòria at essi stètia un’atra cosa.
In is annus cincuanta e sessanta s’Istatudu de Autonòmia, no meda adelantau, at stetiu mollau po unu “sviluppu chena de autonòmia”. At essi finsas tropu fatzili arribai a oi…
Su capitulu scritu de Antonello Angius “Organizatzioni de is polìticas de adelantamentu de logu e su controllu de is arresurtaus” lassat calincuna spera po su benidori. Chi si ligit beni, perou, funt sceti “cambius tènnicus”, pruschetotu sa “Strategia di specializzazione intelligente (S3)”, chi si podit agatai in su PO FESR (Programa Operativu de su Fundu Europeu de Adelantamentu Arregionali) e, est a nai, puru in su Programma Arregionali de Adelantamentu. A parri miu ddoi at dudas mannas ca una cosa diaci potzat portai a unu cambiamentu de sa vida de is sardas e de is sardus (sa tenta est cussa?). In prus depeus sciri ca sa S3 bolit a mantenni is basis militaris a cuncambia con d-una pariga de dexenas de traballus.
Su lìburu est de importu mannu, e a custu ndi depint sighiri atrus. Depeus cumprendi is arrexinis istoricas de su chi seus bivendi imoi, e arrexonai de comenti ndi besseus. In d-una pàgina is autoris sinnalant ca sa diferentzia aintru su cabu de susu de s’Ítalia e su cabu de giossu si podit arresorvi in 100 annus, chi perou ddoi at unu sciacu mannu de dinai chi arribat a su cabu de giossu. Sa cosa est difìtzili meda. Teneus interessu a abarrai in custu tretu o depeus pensai a calincuna atra cosa?
Ddoi at consillus in sa parti ùrtima de su lìburu chi funt de arregordai (sa chistioni de s’iscola e de is chi dda mollant). A parri miu tocat perou a ddus ponni aintru de una bisura prus manna, generali.
Po essempru fatu-fatu in su lìburu si scriit apitzus de s’aministratzioni pùbrica chi no funzionat. S’aministratzioni pùbrica de Sardìnnia est apariciada comenti sa de Ítalia, e sighit is propius arregulas, mancai s’Istadudu dongat a nosu sa possibilidadi de fai de manera diferenti. Poita no imperaus is possibilidadi chi teneus? Poita no si pigaus prus soberània, aici ca podeus apariciai una Arregioni cun d-un’atra bisura? Po essempru cun prus deretus po is traballadoris e po chini bivit in Sardìnnia.
Tocat a nai puru ca su lìburu aturat aintru de unu “modello neo-liberista”, chi est su de s’Unioni Europea. S’Unioni Europea no benit mancu arremonada de su lìburu. Perou finsas a candu at a abarrai custa UE po is logus comenti sa Sardìnnia su benidori at essi grai.
Po dda serrai, chi calincunu si fueddat de “adelantamentu de logu”, imoi scieis ita nai!
Enrico Lobina