S’Arrelatu de Amnesty International 2022-2023 imprentau calincuna cida fait si contat a ita puntu funt is diritus umanus in su mundu. Su stùdiu espressat su traballu de circa prus mannu in contu de diritus umanus et averì guat sa situatzioni de 156 Stadus.
Sa primu cosa pigada in consìderu funt is gherras e is cunseghèntzias insoru. Su 2022 at biu su cumentzu de una gherra noa, custa borta in Europa, e sa cosa no fait sperai beni in su benidori ca si pensàt chi in custu continenti acuntèssius daici fiant oramai un’arregordu.
S’invasioni russa de s’Ucraina at portau in pagus mesis a sa destruidura de is infrastruturas e a sa morti de calchi milla de personas e a sa feridura de unus cantu de àteras. Sceti una cida pustis s’invasioni a dolu mannu ant cumentzau a arribai novas apitzus de crìminis de gherra contra sa populatzioni civili.
Ma cussa ucraina est sceti una de is gherras cumbàtias in su mundu, chi funt crescendi de nùmeru e faendi sèmpiri prus mortus e dannus. Arregordaus, intra de is àteras, cussas in Etiopia, una gherra “cuada” chi at fatu centinas de milli de mortus, in Myanmar -150.000 is disterraus -, in Mali, in Yemen e in Sudan, sa situatzioni in Haiti, in Venetzuela e in Cisgiordania – innui s’est torrau a artziai su livellu de su certu intra de Israele e is palestinesus. De ùrtimu, s’est aciunta sa gherra civili in Sudan. Is gherras faint sunfriri meda is populatzionis e a dolu mannu portant a sa violatzioni fitiana de is diritus umanus. Funt medas is acuntèssius – testimongiaus – de matantzas de civilis e de torturas.
Una cosa nodida, po Amnesty International, est stètia sa cundanna lestra de s’invasioni de s’Ucraina donada de sa majoria de s’Assemblea de is Natzionis Unidas e su cumentzu, issu puru lestru, de is averiguamentus de su Consillu po is diritus umanus de s’Onu, amparau de is Stadus ocidentalis. Custa mòvida in defensa de su diritu internatzionali est una cosa positiva e profetosa ma tocat a nai chi no est acuntèssia in àteras situatzionis – comenti sa gherra civili in Yemen po ndi nai una – candu invècias iat a depi essi s’arregula.
Po su chi pertocat su dramma de is disterraus s’Arrelatu de Amnesty marcat sa capacidadi chi is Stadus Europeus ant ammostau me in s’acollientza de is chi fuiant de s’Ucraina, assigurendi-ddi diritus primàrgius comenti sa saludi, sa domu e s’istrutzioni. Custu bolit nai chi fait a agiudai is disterraus chi perou candu benint de logus allenus de s’Europa agatant dificultadi a essi acòllius mancai apatant sunfriu po nexi de is matessis arrexonis de is disterraus ucrainus. Sa situatzioni de is disterraus est grai in medas àterus logus, comenti s’Orienti de Mesu – pensaus a cussus sirianus -, e in Amèrica puru, cun meda genti chi fuit de gherras o de violèntzias.
Su 2022 at biu puru unu pejoramentu generali de sa libertadi de s’espressai, smenguada, e a bortas annuddada puru, in medas Stadus. Custu est incapitau in Rùssia, a pustis de su cumentzu de s’invasioni de s’Ucraina, in Iran, innui is protestas contra a su regìmini sighint mancai cumbàtias cun una fortza smodia, in Turchia, in Egitu, in Cina. Ma funt medas àterus puru is logus innui no fait a criticai su poderi ca sinuncas si finit in galera che a traitoris. Comenti po sa defensa de su diritu internatzionali, in contu de amparu de sa libertadi de s’espressai su Consillu po is diritus umanus de s’ONU a bortas est intervènniu e àteras bortas nono ponendi in pràtiga unu cumportamentu de parti acapiau a is lògicas de poderi de is Stadus prus fortis.
S’Arrelatu de Amnesty International pigat in consìderu medas àterus diritus comenti cussus econòmicus e socialis puru, ca in totu su mundu sa crisi acapiada a s’apedèmia de Covid at lassau trastus dannàrgius, cun una parti de sa populatzioni ferta de sa crisi economica: su prètziu de sa vida est prus artu in totue e custa cosa est prus grai po is prus dèbilis.
S’Arrelatu intrat a fundu in dònniunu de is Stadus averiguaus e fait a ddu ligi in su ligàmini https://www.amnesty.it/rapporti-annuali/rapporto-2022-2023/.
Massimiliano Meloni
