In prus de su sardu e de is variedades alloglotas (tataresu, galluresu, tabarchinu, catalanu) in Sardigna tenimus una faeddada piessigna, sa de is artesanos de su ràmene, connota cun su nùmene de romaniscu. Custa faeddda dd’agatamus in Ìsili, una bidda pitica e ispantosa de su Sarcidanu, ca est acapiada dae semper a una traditzione de artesanos chi traballant su ràmene, is ramenajos. Cun su ràmene faghiant is istèrgios chi is pastores impreaiant pro su casu e s’arrescotu, e is fèminas pro coghinare su màndigu, pro tìnghere sa lana e s’arroba e pro samunare in lissia.
De custos trastos is ramenajos nde bendiant in totu sa Sardigna, andende de logu in logu ca non fiat fàtzile a ddos agatare in totue. S’istòria de is ramenajos de Ìsili de seguru est in relata cun is minas de ràmene de Funtana Raminosa, connòschida fintzas dae s’antighidade, ma is contos subra is maistros ispetzialistas in custa faina sunt inghiriados finas dae unu pagu de mistèriu. Si contat difatis chi s’orìgine issoro nde bèngiat dae pòpulos de zìngaros o ebreos, bènnidos a istare in s’antigòria in custa zona, forsis in su ‘400, a is tempos de sa dominatzione ispagnola o a pustis de su regnu de Filipu su de duus. Custas credèntzias diant pàrrere cunfirmadas dae s’impreu de su romaniscu e dae is tratos somàticos chi non ddos faghent assimigiare a is sardos. Custu limbàgiu chi is ramenajos impitaiant intre issos non tenet peruna relata cun is àteras faeddadas de s’ìsula.
Berus est chi sa bidda est a tesu dae is bias de comunicatzione de prus importu de sa Sardigna e no at tentu modu de si pònnere subrapare cun àteras faeddadas. Naramus chi est una variedade sotziale, comente una limba segreta pro su cummèrtziu e sa bendida, ma puru un’espressione de identidade e apartenèntzia a unu mestiere. In prus is ramenajos impreant unu lèssicu tècnicu con unu còdighe in funtzioni de sa faeddada locali. Su romaniscu parret tènnere finas similitùdines cun su dialetu de is ramenajos chi istant in Friuli e cun is dialetos de is contzinos de is comunidades albanesas de sa Calàbria.
In sa bidda de Ìsili faghet a torrare in s’àndala de custa arte pro more de unu mùseu chi si narat Maratè. In su museu, faghet a pretziare totu is trastos de custa traditzione, connòschere is fases de su traballu e faghet a bìdere puru comente fiat fata sa butega de su ramenaju. Un’àtera parte de su museu invècias pertocat s’arte de su tessìngiu ca sa bidda e sa zona a inghìriu fiat fentomada pro custa abistesa puru.
Manuela Ennas
