“…Nos Elionora pro issa gracia de Deus iuyghissa de Arbarèe, contissa de Ghociani et biscontissa de Baso… faghimus sas ordinationes et capidulos infra scriptos, sos qualis bolemus et comandamus expresamenti qui si deppiant attenne et oservare pro legie per ciaschaduno dessu iuyghadu nostru de Arbaree … “. Gasi cumentzat sa Carta de Logu, unu còdighe de leges chi Lianora de Arbarèe, su 14 de abrile, die de Pasca Manna, de su 1392, aiat donadu a su pòpulu suo e a s’istòria. In cussu tempus Lianora teniat 47 annus. Dae noe annus fiat sa giuighissa de su Rennu de Arbareè, s’ùrtimu de is bator rennos sardos capassos de aguantare a su domìniu istràngiu. Sa giuighissa cumandaiat comente a regente de su fillu Federicu, erederi legìtimu, chi però fiat ancora pitzinneddu. Semus in su Treghentos, e una fèmina chi cumandat un’istadu indipendente est una cosa de importu mannu meda. Ma sa cosa chi faghet ispantu est pròpiu sa figura de Lianora. A suta de su guvernu suo, su Giudicau de Arbarèe si fiat ammanniadu e afortiadu, faghende de Lianora unu sìmbulu de indipendèntzia chi ancora ghiat su coro de is sardos. Issa teniat abistesa in s’atividade diplomàtica e polìtica, cumbatiat sa gherra e chircaiat sa paghe. Cun sa Carta de Logu difatis, portat a dae in antis una de is prus òberas mannas pro sa legislatzione de su Mesu Evu, unu de is primos còdighes de leges iscritas in totu s’Europa. Sa codificatzione giurìdica est una tarea de importu mannu, pro sa nàschida puru de un’stadu de deretu. Sa lege iscrita difatis permitiat a totu su pòpulu de connòschere is deretos, is doveres e is penas previstas pro chi no arrespetaiat is leges. S’amministratzione de sa giustìtzia diventat gasi crara e non cumportat prus interpretatziones arbitràrias chi diant a favorèssere is prus fortes. Sa Carta est iscrita in sa variedade sarda arborensa, chi est una forma de limba de mesania. Si pensat però chi su sardu de sa Carta ddu cumprendiant in sa majoria de is biddas de sa Sardigna. E custu est un’aspetu fungudu, ca lassende a una banda su latinu, chi fiat sa limba ufitziale de is cancellerias de su tempus, Lianora aiat fatu a manera chi su pòpulu poderet cumprundere is leges. In prus, faghende gasi, afirmaiat, pro mèdiu de sa limba, s’identidade polìtica e sa sovranidade de su Giudicau.
Sa Carta de Logu a s’ispissu dd’acostant a sa Magna Charta, chi fiat sa prus costitutzione famada de su Mesu Evu, chi Giuanni Chentza de Terra aiat intregadu a is inglesos in su 1215. Est mellus a nàrrere però chi sa Magna Charta, iscrita in latinu, teniat s’iscopu de donare a is inglesos arricos cuncessiones in càmbiu de obedièntzia a sa monarchia, mentras sa Carta de Logu est unu documentu giurìdicu chi tenit una modernidade foras dae su comunu. Cun sa Carta, difatis, totu is òmines sunt cunsiderados lìberos e uguales dae in antis a sa lege, e pro totus, poberos o arricos, est prevìdida sa matessi santzione. A parte s’ammesturu de deretu romanu e deretu canònicu, esperièntzias comunales e giudicales, sa Carta de Logu ponet in pare unu còdighe tzivile e unu rurale. Un’innovatzione manna pertocat is leges pro is fèminas: pro esèmpiu, su sposalìtziu benit arreconnotu a sa pobidda, comenti a unu status giurìdicu e econòmicu. De importu puru is capìtulos contras a sa violatzione de sa fèmina, chi anocra oe sunt ogetu de istùdiu subra sa cunditzione feminina.
Sa peste niedda de su 1403 si nde leat primu a Lianora e pustis a s’indipendèntzia de su Giudicau. Ma s’importàntzia e sa fortza giurìdica de sa Carta de Logu fiant tantu mannos chi finas is dominadores ddos ant dèpidos reconnòschere. In su 1421 Alfonsu su Magnànimu, cunchistada totu s’ìsula, iat illargadu sa Carta de Logu a totu sa Sardigna. Sa Carta abarrat in vigèntzia puru pro unu sèculu a pustis de su Rennu Sabàudu, e petzi in su 1827, benit cambiada cun s’intrada de su còdighe de Carlo Felice. In su ‘800, Carlo Cattaneo, patriotu e intelletuale mannu de su Risorgimentu, in su libro suo “Geografia e istòria de sa Sardigna”, reconnoschet sa mannària istòrica e polìtica de Lianora e narat de issa: “Custa est sa figura de fèmina prus bella chi ant tentu is istòrias italianas, e fintzas cussas de Roma antiga”.
Manuela Ennas
