Cun poesia a bolu in Sardigna inditamus una genia de poesia orale chi is poetas improvisant cantende a otadas, in adòbios privados ma mescamente in is pratzas de is biddas sardas pro festas e ricurrèntzias. Custa forma de arte est una gara poètica, una cumpetitzione pùblica in ue ogni cantadore poetat subra un’argumentu chi ddi benit assignadu. Pro traditzione is cantadores istant a pitzu de unu palcu, postu prus in artu rispetu a su pùblicu. Pro tempus meda custa forma de poesia non teniat una cuncordadura de sa gara, naramus chi non fiat istitutzionalizada. Est istadu unu poeta otieresu, Antoni Cubeddu, chi aiat propostu in su 1896, de tènnere règulas pretzisas pro sa gara. Is diferèntzias prus mannas pertocant su tempus de sa gara e sa manera de arrecumpentzare is artistas. A cumintzu, difatis, aiant apostivigadu de intregare unu prèmiu petzi a su binchidore ma, pustis aiant detzìdiu de donare dinare a totu is poetas. A bellu a bellu, in totu su Noighentos, custa arte s’est ammanniada e gasi sa fama de is cantadores, fintzas a otènnere unu reconnoschimentu mannu chi ancora oe meresset de èssere connota, istudiada e apretziada pro is caraterìsticas chi tenet. Mancari in su tempus, cun sa modernidade, siat giambadu su pensu e s’atentu de sa gente, custa abarrat un’espressione tra is prus nòdidas de s’ànima de sa terra nostra.
No est cosa fàtzile a torrare agoa in s’istòria de custa arte. Giai su poeta latinu Oràtziu at faeddadu de is fainas de Tigèlliu, unu poeta improvisadore sardu. Intra de is fontes documentàrias subra sa poesia improvisada in Sardigna est de importu sa testimonia de Mateu Madau in su 1787 in su libru Armonie dei sardi, dae ue faghet a atinare chi sa costumàntzia de imbentare versos fiat antiga meda e chi ddoe fiant diferèntzias de istile tra sa poesia de cabu de susu e sa poesia de cabu de giossu. In sa primu metade de s’Otighentos àteros duos istudiosos, Vitòriu Àngius e Giuanne Spanu, ant manigiadu custu argumentu cun cumpetèntzia e istima, faghende cumprèndere chi giai in cussos tempos is poetas improvisadores fiant cunsiderados comente eroes dae sa populatzione.
S’importu de sa versificatzione in pùblicu s’atibit fintzas dae s’ammiru chi ant mustradu personàgios de gabale de sa literadura sarda e de su mundu culturale. De custa chistione si nde torrat contu me is libros e in is fainas suas su prus istudiosus mannu de poesia a bolu, Pàulu Pillonca, chi at dedicadu sa vida sua a cumprèndere custa arte in manera funguda, a nde iscoviare totu is virtudes cuadas e a ddi donare s’onore chi meresset. Ma b’apo a torrare in s’àrtìculu imbeniente.
De cantadores famados bi nd’at medas e naramus chi si nde faghet una partzidura pro generatziones, ca is annos e sa sotziedade ant lassados arrastos in su poetare e in su sceberu de is argumentos. In sa primu generatzione, cussa chi at sighidu sa regularitzazione chèrfida de Cubeddu, bi funt is mannos e s’ammentu de un’atividade poètica chi at lassadu sinnos ispantosos in sa cultura sarda e nde faghent parte Antoni Cubeddu, Barore Testone, Pitanu Morete, Zusepe Pirastru, Antonandria Cucca, Gavinu Còntini, Antoni Farina e àteros prus pagu connotos. Sa segunda generatzione est cudda chi andat dae is annos Trinta, passende pro sa Segunda Gherra mundiale e totu su chi nd’est bènnidu, fintzas a is annos Setanta e bi tenimus cantadores comente Remundu Piras, Barore Tucone, Barore Sassu, Cìciu Piga, Andria Nìnniri, Giommaria Pulina, Giuanninu Fadda e Frantziscu Demartis e àteros. Pro su chi pertocat sa de tres generatziones sa chistione est ancora aberta ca in medas faeddant de una crisi chi at tocadu sa poesia a bolu e chi dd’at portada a tènnere un’àtera bisura e fintzas un’àteru rolu in sa sotziedade.
De custa generatzione funt Peppe Sozu, Barore Budrone, Bernardu Zizi, Giuanne Seu, Antoni Pazzola, Frantziscu Pala, Frantziscu Mura, Màriu Màsala, Totoni Crobu e àteros. A die de oe tocat a nàrrere chi is cantadores non funt medas ma in beridade, is giòvanos si funt torrende a acostare a sa poesia a bolu gràtzias puru a progetos profetosos in is iscolas pro s’amparu de custa arte e de su sardu. Intra de is cantadores chi ancora oe faghent garas e artziant in su palcu a improvisare, portende a dae in antis custa arte e sighende a nd’èssere interpretes e aina, bi funt Bruno Agus, Salvatore Ladu, Giuseppe Porcu, Diego Porcu, Dionigi Bitti, Tore Senes, Nicolò Farina, Salvatore Scanu.
Manuela Ennas
