Oe pro sa rubrica de is intervistas impossìbiles apo tentu sa possibilidade de realizare unu bisu meu, est a nàrrere de adobiare a sa fèmina chi penso sa prus de importu pro s’istòria de sa Sardigna, s’esèmpiu prus virtuosu de fèmina de gabale de connòschere e sighire, Lianora de Arbarèe.
Juighissa de Arbarèe, vostè ischit de cantu tempus semus chirchende de dd’adobiare pro otènnere àteras informatziones in contu de is fainas bostras?
“Volemus et ordinamus qui si alcuna persone”… [cit.]
E comente? Giai de sa sa Carta de Logu mi cheret faedddare?
“Sulena, so brullende…A dolu mannu, gei dd’isco, no esistint documentos medas chi bos potzant iscoviare àteros acadessimentos de sa vida mea. Mancari sa sorte m’apat postu dae in antis a dificurtades e peleas mannas, sunt abarrados pagos sinnos de custu tretu meu. Ma in cussos tempos fia tropu impinnada pro su pòpulu meu e non teniat tempus de lassare intervistas chi oe bos diant àere agiuadu a iscrìere mègius totu cantu pertocat sa famìlia mea. Però mi praghet a pensare chi custu arcanu chi imbòligat sa figura mea diat pòdere contribuire a crèschere sa crosidade e dare balore a s’istòria nostra, cun semper prus aficu e istùdiu. In is iscolas puru, in ue, m’ant naradu, sunt in pagos a dd’imparare”.
Donna Lianora, tando torramus a repìtere chie est vostè, pro chi ancora non dda connoschet bene
“So nàschida in Catalugna, a Molins de Rei, in su 1340. Babbu meu fiat Mariano de Bas Serra, gìuighe de Arbarèe e a mamma mea ddi naraiant Timbora de Roccabertì. Deo fiat sa segunda fìgia, a primu de mene fiat nàschidu Ugone e pustis de mene Beatrice”.
Sunt medas is contos e is paristòrias chi de luego etotu acumpàngiant sa vida de vostè..
“Emmo. In domo ant semper contadu chi cando fiat acanta de nàschere, un’achili meda manna fiat bola-bola in su chelu. Si fiat firmada subra de sa turre prus arta de su casteddu nostru, comente abetende de ischire de mene o pro mi bìdere. Is sordaus no fiant renèssidos a nche dda bogare.Petzi cando sa levadora iat naradu ‘est nàschida una pitzinna‘ s’achili si nde fiat pesada in bòlidu, tzichiriende. Incapas est pro custa resone chi deo ddos apo semper istimados a custa genia de pugiones, giai de pitichedda. Difatis m’est semper pràghidu a ammasedare is astores e a ddos tènnere acanta. Issos mi faghiant cumpangia prus de culicunu cristianu. E m’agiudaiant puru chi nde teniat bisòngiu”.
No est pro nudda chi esistit fintzas un’ispecie de astore chi ddi narant cun su nùmene de vostè, s’astore de Lianora…Ma sighimus
“Custos contos, gei mi nde so abitzada, podent parre strambecos, mescamente ca so una fèmina, ma deo non ponia diferèntzia intre de is cosas de mascru e de fèmina. Apo semper fatu su chi mi praghiat a fàghere, comente andare a caddu, a andare a cassa in pare cun babbu meu, ma fintzas manigiare in coghina e pruschetotu chistionare cun sa gente, ascurtare is rechestas issoro pro chircare de melliorare is cunditziones de vida e de traballu de su pòpulu meu”.
Berus est chi vostè fiat sa fìgia chi Mariano su de bator istimaiat de prus?
No creo. Però frade meu, sa bonànima de Ugone, fiat gelosu de mene, e naraiat chi babbu esseret prus afetzionosu e amoribile cun mene e chi pro issu tenneret prus pagu istima. Non fiat berus, ma pro issu fiat unu sufrimentu etotu.
Ma berus est chi una borta dd’at ingorta? E chi cussu marcu in sa cara de vostè est pro curpa de Ugone?
“A nàrrere sa beridade deo etotu non so segura de custa cosa. Isco chi is istudiosos de istòria ant chircadu de cumprèndere ite mi siat incapitadu, pruschetotu averiguende sa màgine mea chi s’agatat isculpida in sa crèsia de Santu Aìngiu. Calicunu contat chi m’apat ingorta Ugone, calicunu chi mi siat fertu ògiu caente in cara, calicunu chi mi sia ingorta gherrende. Deo prefèrgio lassare a una banda custos contos, bidu chi non faghet a ddos averiguare segundu sa scièntzia e is ìndicos istòricos e ddos partzire a manera crara de cussos chi sunt is acadessimentos berdaderos de sa vida mea”.
Tando torramus a s’istòria, cussa berdadera…
“M’ant pesadu in sa corte aristanesa in tempus de gherras e pestilèntzias, cando su Giudicau de Arbarèe, ghiadu dae babbu meu, fiat chirchende de abarrare indipendente contras a s’invasore aragonesu. Cando mi so cojuada cun Brancaleone Doria, pruschetotu pro tènnere una manu de agiudu contras a is aragonesos, non fia prus una pitzochedda. Insaras a is fèminas ddis chircaiant pobiddu de giòvanas. Ma deo nono, deo tenia àtera cosa depensare”.
E una borta cojuados?
“Si nche semus andados a Genova e, a nàrrere sa beridade, dia èssere abarrada in cue chi frade meu, gìuighe a pustis de babbu, no esseret mortu in una ribellione populare, ochidu no ischimus bene comente. Tando in su 1383 m’est tocadu de torrare in Sardigna ca su parlamentu de sa Corona de Logu aiat nominadu gìuighe a fìgiu meu, Federico. Ma sende issu minore, su Rennu tocaiat guvernadu dae calicunu àteru. Est gasi chi m’ant fatu juighissa de Arbarèe. Fiat Jiughissa regente pro contu de fìgiu meu. Duncas apo inghitzadu a pònnere òrdine in su Giudicau, a giare règulas craras pro bìvere mègius. Pobiddu meu boliat fàghere sa paghe cun is aragonesos e deo puru fia de acòrdiu. Ma cando est andadu a sa corte de Pietro IV su Tzerimoniosu, cussos traitores dd’ant fatu presoneri ca timiant sa potèntzia sempre prus manna de su Giudicau cosa mia. M’iant pregontadu, po ddu lassare andare, de ddis giare in càmbiu a Federico. Cussos fiant macos. Una mamma chi donat su fìgiu, ite ratza de mamma diat èssere?”
E duncas ite at fatu vostè?
“Deo apo sighidu a gherrare ma in duos annos non fiat mudadu nudda. Is aragonesos mi boliant fàghere acabbare totu is fainas militaris contras a issos e boliant a ddis torrare totu is terras conchistadas finas a cussu mamentu.Ma cando fiamus acanta acanta de liberare a Brancaleone dae su presone asuta de sa turre de Santu Pancràtziu in Casteddu, unu dolore tropu mannu m’at segadu su coru..ca fìgiu meu, Federicheddu meu, at lassadu custu mundu. E deo no apo prus tentu gana de sighire custa batalla. Dd’at sighida pobiddu meu.”
E vostè?
“Deo mi nde so andada a bìvere in unu guventu de mòngias a Santu Aìngiu, acanta de sa crèsia chi fiat narende in antis. No tenia coru de bìdere prus a nemos. Mancari afrigida apo traballadu a sa Carta De Logu, comente aiat impromìtidu a babbu meu. Dd’amus fata in sardu, e no in latinu comente acustumaiant in cussos tempos, in sa limba de su pòpulu ca fiat pro su pòpulu. Ma custa istòria est longa e immoe mi nche depo torrare a dormire. Sa Carta de Logu sighide bois a dd’istudiare, ca de seguru est sa bia mègius pro cumprèndere cantu istima apa tentu pro is sardos”.
Insaras bos torro gràtzias Juighissa istimada…
“Gràtzias a bois e a chie sighit a gherrare pro sa libertade de sa terra nostra”.
Manuela Ennas
